Η Ελένη Πετάση μας μεταφέρει τις εντυπώσεις της από την πολυσυζητημένη παράσταση του εικονοκλάστη Γιαν Φαμπρ «Προμηθέας, Τοπίο ΙΙ» που ανέβηκε στο Παλλάς.

«Χρειαζόμαστε ήρωες τώρα». Με αυτή τη φράση να επαναλαμβάνεται εξαντλητικά, αλλά και μια σειρά από βρισιές ενάντια στους πατέρες της ψυχανάλυσης (Fuck you Sigmund Freud, Fuck you Carl Jung...) ξεκινά το οπτικοακουστικό του θέαμα ο Γιαν Φαμπρ, απευθυνόμενος σε όλους εμάς που ζούμε στο όριο του τίποτα και κάτω από τη σκιά μιας απέραντης καταπίεσης.

Με στόχο την αφύπνισή μας, υποστηρίζει την ανάγκη να επιλέξουμε αν θέλουμε να είμαστε ήρωες ή θύματα, να διεκδικήσουμε με πάθος τη χαμένη υπερηφάνεια και ανεξαρτησία μας, να μετατρέψουμε την αδράνεια σε φλόγα ζωής και δημιουργικότητας που η κοινωνία έχει ποδοπατήσει.

Για εκείνον, ο Προμηθέας, απαλλαγμένος από οιαδήποτε ψυχολογική ερμηνεία, είναι το πρότυπο μιας τέτοιας ουσιαστικής εξέγερσης. Και παρότι τιμωρούνται όσοι ευεργετούν την ανθρωπότητα, πηγαίνοντας κόντρα στους όποιους «θεούς», αναζητά ένα σύγχρονο υπεράνθρωπο, με αδάμαστη αποφασιστικότητα, που θα εφεύρει εκ νέου τον πολιτισμό μας.

Ως εδώ καλά. Το πρόβλημα προκύπτει στη διαδρομή, όταν καλείσαι να επιλέξεις ανάμεσα στην -πάντοτε- ενδιαφέρουσα εικαστική πλευρά του πολυπράγμονα, ταλαντούχου Φλαμανδού καλλιτέχνη και στην ενοχλητική επιδειξιομανία του. Γιατί η ορμητική γοητεία των έντονων τοπίων που δημιουργεί, γρήγορα εξατμίζεται σε αδικαιολόγητη εκζήτηση.

Στον «Προμηθέα, Τοπίο ΙΙ», η πρώτη εικόνα είναι άκρως εντυπωσιακή: ο μυθικός επαναστάτης, δεμένος σε έναν πελώριο «σταυρό» με σχήμα Χ, αιωρείται ημίγυμνος στο κέντρο της σκηνής (και παραμένει εκεί για μιάμιση ώρα), ενώ πίσω του αυξομειώνεται μία τεράστια πύρινη σφαίρα. Καπνοί γεμίζουν την ατμόσφαιρα, κουβάδες με άμμο χύνονται ακατάπαυστα πάνω στους επιδέξιους χορευτές - ηθοποιούς, πυροσβεστήρες εκτοξεύουν με δύναμη συμπυκνωμένη σκόνη, ικανή να σβήσει κάθε ελπίδα αντίστασης.

Από εκεί και πέρα, η αισχύλεια τραγωδία, επεξεργασμένη από τον Φαμπρ και τον Jeroen Olyslaegers, ως επίκαιρη πολιτική παραβολή, επικεντρώνεται στους δικούς τους ποιητικούς, πλην όμως φλύαρους μονολόγους μυθικών προσώπων (Αθηνά, Ηφαιστος, Πανδώρα, Επιμηθέας, Διόνυσος, Ιώ, Ερμής, Ωκεανός), ενώ διανθίζεται από τη μουσική του Νταγκ Τέλντεμαν, καθώς και από γνώριμα τραγούδια (όπως το «Come on baby light my fire» των Doors ) ή εμπρηστικά ροκ ακούσματα των Σπρίνγκστιν, Πάτι Σμιθ κ.ά.

Αλλά και εμπλέκει τον προικισμένο θίασο σε ένα όργιο άγριων συμβολικών σκηνών, που πασχίζουν να θεμελιώσουν την αδυναμία ανάκαμψης μιας κοινωνίας σε αποσύνθεση, υπό το καθεστώς φόβου και βίας.

Η εκφραστική πάλη των σωμάτων με τον περιβάλλοντα χώρο είναι πράγματι αξιοσημείωτη, καθώς τα χορευτικά μέρη της παράστασης εκτελούνται εξαιρετικά. Ωστόσο, το θέαμα εκφυλίζεται σε σαδομαζοχιστικά επεισόδια, όπου οι ίδιοι οι περφόρμερ βασανίζουν τα γυμνά γεννητικά τους όργανα (άλλοτε προσπαθώντας με την τριβή να παραγάγουν φωτιά, άλλοτε εγκλωβίζοντάς τα σε σκοινιά και άλλοτε συμμετέχοντας σε σεξουαλικές συνευρέσεις), μια έγκυος χτυπιέται ανελέητα στο δάπεδο, εκθέτοντας το κορμί της σε κίνδυνο και η επιθετικότητα ξεπερνά κάθε όριο.

Ο Γιαν Φαμπρ μπορεί να υποστηρίζει πως δεν επιδιώκει την πρόκληση, τα φαινόμενα όμως τον διαψεύδουν. Σε όλη του τη δουλειά, εξάλλου, εμφανίζει τη «σκληρότητα ως αναγκαιότητα», σχεδιάζει αποκρουστικές δράσεις, αναλώνεται σε φετιχιστικές εμμονές. Στην προκειμένη περίπτωση, δεν καταφέρνει να μεταδώσει τα μηνύματα ηρωισμού, αυταπάρνησης, καλλιτεχνικής και προσωπικής ελευθερίας που ευαγγελίζεται.

ΕΛΕΝΗ ΠΕΤΑΣΗ, [email protected]