Είδαμε την παράσταση για τη ζωή της Ελένης Παπαδάκη που παρουσιάζεται κάθε Τετάρτη και Πέμπτη στο Θέατρο Tempus Verum - Εν Αθήναις.

Η τραγική ιστορία της Ελένης Παπαδάκη είναι μια μόνο πτυχή του παραλογισμού που κυριάρχησε την εποχή του Εμφυλίου και των Δεκεμβριανών. Η Παπαδάκη εκτελέστηκε από μέλη της πολιτοφυλακής στις 21 Δεκεμβρίου του 1944, σε ηλικία 41 ετών. Η εκτέλεσή της έγινε στα διυλιστήρια της ΟΥΛΕΝ με κατηγορίες για «οριζόντιο δωσιλογισμό», αφού συκοφαντήθηκε ως ερωμένη του τότε πρωθυπουργού Ιωάννη Ράλλη. Προηγουμένως είχε διαγραφεί από το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών και βρήκε ένα ολόκληρο σύστημα να εναντιώνεται απέναντί της. Το κακοποιημένο νεκρό σώμα της βρέθηκε ένα μήνα σχεδόν αργότερα, στις 26 Ιανουαρίου 1945, με τη φωτογραφία του που κυκλοφορεί να μας υπενθυμίζει πώς η αρρώστια μιας εποχής μπορεί να δολοφονήσει μια γυναίκα που μάγευε το κοινό με τις ερμηνείες της μεταξύ άλλων ως Κλυταιμνήστρα, βασίλισσα Ελισάβετ και Εκάβη.

Δυστυχώς αυτό είναι ένα κομμάτι της ελληνικής ιστορίας που πολλοί δε γνωρίζουν καλά, καθώς βρίσκεται στο τέλος της ύλης των σχολικών βιβλίων και κανείς εκπαιδευτικός δεν προλάβαινε να φτάσει μέχρι αυτό το σημείο και να το αναλύσει όσο χρειάζεται. Είναι όμως μια όχι και τόσο μακρινή μαύρη σελίδα της σύγχρονης ιστορίας μας από την οποία ίσως να μην απέχουμε όσο θέλουμε να πιστεύουμε. Εκτός λοιπόν από την άσχημη κατάληξη μιας ανυπεράσπιστης γυναίκας, η υπόθεση της Ελένης Παπαδάκη είναι και ένα αποτύπωμα μιας ολόκληρης περιόδου. Το γεγονός ότι επανέρχεται λοιπόν (ειδικά) μέσα από το θέατρο είναι κάτι που μας αφορά όλους μας, είτε γνωρίζουμε για την Ελένη Παπαδάκη είτε όχι.

Το έργο «Για την Ελένη» του σκηνοθέτη και ερευνητή Μάνου Καρατζογιάννη* παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο θεματικό φεστιβάλ της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου, με την Μαρία Κίτσου στο ρόλο της Παπαδάκη και τον Σπύρο Κυριαζόπουλο ως βωβό εκτελεστή της. Ουσιαστικά πρόκειται για έναν μονόλογο, ο οποίος μέσα σε μια ώρα καταφέρνει να μας διηγηθεί όλη τη ζωή της. Όντας μεγαλοαστή, καλλιεργημένη και ανύπαντρη στην ηλικία των 40, ήταν μια γυναίκα διαφορετική από το μέσο όρο της εποχής, με την ίδια της την ύπαρξη να θεωρείται προκλητική για την εποχή της. Άλλωστε μιλάμε για τις δεκαετίες του 1930 και το 1940 και ο συντηρητισμός βρισκόταν στα ύψη.

Η Ελένη Παπαδάκη ήταν μια γυναίκα που έζησε ελεύθερη χαράσσοντας το δικό της δρόμο κόντρα στο ρεύμα και αυτό ήταν που πλήρωσε με τη ζωή της, βρισκόμενη σε μια χρονική περίοδο που η λογική θεωρούνταν παράλογη. Αυτός ο διαχωρισμός της ελεύθερης φύσης της σε αντιδιαστολή με τον σκοταδισμό του περίγυρού της αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της παράστασης. Δε θα μπορούσε άλλωστε να γίνει και διαφορετικά. Και είναι πραγματικά πολύ σημαντικό το γεγονός ότι η συγκεκριμένη παράσταση σέβεται την ιστορία της Ελένης Παπαδάκη και επιλέγει να εστιάσει σε αυτήν και να μην τη χρησιμοποιήσει ως όχημα για εύκολη συγκίνηση ή ένα γενικόλογο επαναστατικό μήνυμα. Και είναι ευχής έργον που την Παπαδάκη ενσαρκώνει η Μαρία Κίτσου, η οποία εκτός από το ότι είναι μια εξαίρετη ηθοποιός –κάτι το οποίο γνωρίζαμε έτσι κι αλλιώς- προσεγγίζει ακριβώς με αυτό το σεβασμό την ιστορία της Παπαδάκη, βιώνει την αδικία και τον πόνο της και νιώθει αληθινά συναισθήματα πάνω στη σκηνή και πετυχαίνει μια σπουδαία ερμηνεία.

Η ιστορία της Ελένης Παπαδάκη έχει ξεχαστεί από την πλειοψηφία της κοινής γνώμης με την πάροδο των χρόνων. Αυτό ίσως και να είναι βολικό για να συνεχίσουμε τη ζωή μας δίχως την επίγνωση του παρελθόντος μας μέσα από ατομικά βιώματα αλλά μόνο ως μια ομιχλώδης γενική έννοια. Η κατανόηση των καταβολών, της πορείας και της ταυτότητας του άλλου είναι όμως το στοιχείο που θα μας οδηγήσει στη μετάβαση που επιζητούμε, για αυτό η παράσταση «Για την Ελένη» έχει ύψιστη σημασία. Είναι ένα ντοκουμέντο μιας παρανοϊκής εποχής, αλλά και μια ιστορία που διαλευκαίνεται για τη μνήμη της νεκρής. Διαβάζοντας τα λόγια του Άγγελου Σικελιανού και του Αλέξη Σολωμού λίγο πριν ανοίξουν τα φώτα, τα συναισθήματα –οργής, συμπόνιας, συγκίνησης- που βιώνεις εκείνη τη στιγμή είναι κερδισμένα και απολύτως αληθινά.

*Το κείμενο του Μάνου Καρατζογιάννη κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Σόκολη.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΣ / [email protected]