Η Έφη Μπίρμπα και ο Άρης Σερβετάλης ενίσχυσαν την καλλιτεχνική πρότασή τους με μία ακόμη πρωτότυπη παράσταση, αυτή τη φορά καταθέτοντας έναν σχολιασμό πάνω σε ένα από τα πιο ιδιαίτερα έργα του Σαίξπηρ.

Ρίχνοντας μία ματιά στο χρονοντούλαπο της ιστορίας θα αντιληφθεί κανείς πως τελικά οι ρόλοι της εξουσίας δεν έχουν αλλάξει και πολύ. Μπορεί η εξέλιξη της δομής των κοινωνιών να έχει φέρει ένα διαφορετικό και πιο δίκαιο μοντέλο εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου, αν κοιτάξουμε όμως πίσω στον Μεσαίωνα θα βρούμε περιπτώσεις σαν αυτή του Ριχάρδου Β', βασιλιά της Αγγλίας από το 1377 έως το 1399, ο οποίος ανέβηκε ανήλικος στην εξουσία, διαπλάθηκε μέσα σε αυτή και ανατράπηκε από τον ξάδερφό του, Ερρίκο, για να πεθάνει μέσα στη φυλακή το 1400. Οι ίντριγκες οδήγησαν την ιστορία στο να γίνει σαιξπηρικό έργο δύο αιώνες αργότερα, θα ήταν, ωστόσο, κοντόφθαλμο να την εξετάσουμε τόσο επιδερμικά, μένοντας απλώς στις δολοπλοκίες της. 

Ο «Ριχάρδος Β'» είναι ένα από τα πιο ψυχαναλυτικά έργα του Σαίξπηρ, μέσα στο οποίο ο Βρετανός συγγραφέας πραγματοποιεί μία σπουδή στον ρόλο της εξουσίας και πώς αυτή μπορεί να ορίσει την ταυτότητα του ατόμου που την ασκεί. Ο Ριχάρδος πίστευε πως η βασιλεία έχει θεία και ιερή καταγωγή και μέσα από αυτές τις απόψεις γαλουχήθηκε και η έπαρσή του. Ζούσε σε μία άτυπη νεφελοκοκκυγία, μακριά από την πραγματικότητα και αυτό το γεγονός επηρέασε και τα χαρακτηριστικά της απόλυτης ηγεμονίας του. Διέθετε μία μεγάλη αυλή η οποία είχε μοναδικό σκοπό να τον αντιμετωπίζει ως θεό και τυφλωμένος από το ρόλο του, δεν είδε το τέλος της βασιλείας του να πλησιάζει. 

©Γιώργος Καπλανίδης

Δεν είναι ένα από τα πιο δημοφιλή έργα του Σαίξπηρ, κάτι λογικό αν αναλογιστεί κανείς ότι πρόκειται για μία από τις πιο ενδοσκοπικές δουλειές του και αρκετά απαιτητική για να ανέβει επί σκηνής. Ταιριάζει δηλαδή ακριβώς στο όραμα της Έφης Μπίρμπα και του Άρη Σερβετάλη, οι οποίοι έχουν δημιουργήσει έναν ισχυρό καλλιτεχνικό πυρήνα στο θέατρο Ροές, φέρνοντας μπροστά μία διαφορετική φωνή έκφρασης που στηρίζεται στη δύναμη της εικόνας και του συμβολισμού της. Μαζί έχουν ανεβάσει παραστάσεις που συζητιούνται, διχάζουν και ανοίγουν νέους δρόμους στο αθηναϊκό θέατρο, τόσο σε δημιουργικό επίπεδο αλλά και στο πώς αυτό αντιμετωπίζεται από το κοινό. Έχοντας αποκτήσει μία συγκεκριμένη ταυτότητα, περιμέναμε τι θα αντιμετωπίσουμε, και το ίδιο το αποτέλεσμα καταδεικνύει ακριβώς αυτό, ότι δηλαδη ο «Ριχάρδος Β'» είναι ένα έργο κομμένο και ραμμένο στην αισθητική τους. 

Αν περιμένετε να δείτε μία κατά γράμμα μεταφορά της υπόθεσης του έργου σκηνή προς σκηνή μάλλον θα πρέπει πρώτα να κάνετε κάποια εντατικά μαθήματα στον Σαίξπηρ. Αυτή η παράσταση περισσότερο δοκιμάζει έναν σχολιασμό πάνω στο πρωτότυπο κείμενο και αυτή είναι μία ενδιαφέρουσα προοπτική αναμέτρησης με το κλασικό. Με αυτό τον τρόπο τονίζεται το επιμύθιο του «Ριχάρδου Β'» που δε μένει στην εποχή του μα προσαρμόζεται σε κάθε εξουσιαστή οπουδήποτε και οποτεδήποτε, όχι μόνο σε πολιτικό πλαίσιο αλλά και στους ρόλους που αποκτούμε στην καθημερινή μας ζωή. 

Η μετάφραση είναι δωρική και βασίζεται στην επανάληψη, κρατώντας μόνο όσα στηρίζουν τη σκηνική σύνθεση που σκοπό έχει να αναδείξει τον ανυπέρβλητο εγωισμό του πρωταγωνιστή. Η παράσταση ξεκινά με τον βασιλιά να ασφυκτιά μέσα στην πανοπλία του, όντας μόνος ανάμεσα στον Θεό και τον λαό που κυβερνά. Μέχρι να ακουστεί ομιλία, βλέπουμε τον βασιλιά να περιφέρεται ανάμεσα στα χαλιά και τον λόφο που συνθέτουν τα σκηνικά της παράστασης και τους αυλικούς του να τον ακολουθούν και να τον προσκυνούν ευλαβικά σε κάθε του βήμα, δοξάζοντας τον σαν να είναι πράγματι ένας θεός. Η έμφαση στο θρησκευτικό κομμάτι παράγει μερικές επιβλητικές εικόνες που σου μένουν και δεν κουράζουν παρά την παρατεταμένη και επαναλαμβανόμενη διάρκειά τους. Για παράδειγμα, η στιγμή που το σώμα του βασιλιά σέρνεται γυμνό μοιάζει με κινούμενο αναγεννησιακό πίνακα και δεν μπορείς παρά να αισθανθείς δέος για αυτό που συντελείται μπροστά σου. 

©Γιώργος Καπλανίδης

Σε επίπεδο ερμηνείας, ο Άρης Σερβετάλης μετατρέπεται σε μία ασκητική και μοναχική οντότητα πέρα από τον χώρο και τον χρόνο, ακριβώς δηλαδή όπως φαντάστηκε τον Ριχάρδο Β' και ο ίδιος ο Σαίξπηρ. Ερμηνεύει με κάθε μέρος του σώματός του, με την παράσταση και τον υπόλοιπο θίασο (Νίκος Καμόντος, Ερμής Μαλκότσης, Ιωάννα Τουμπακάρη, Αχιλλέας Χαρίσκος) να στηρίζονται αναπόφευκτα πάνω του. Η (για μία ακόμη φορά) άψογη και ερεβώδης drone μουσική επένδυση του Coti K είναι το σημαντικότερο μέρος της συνταγής της Έφης Μπίρμπα, αφού αποτελεί τον καμβά της ισχυρής εικονοποιίας που συντελείται. Πρόκειται για ένα συγκεκριμένο είδος θεάτρου που δύσκολα «χωνεύεται» από όσους δεν είναι καθόλου μυημένοι σε αυτό, όμως το αίσθημα σοκ και δέος που σου προκαλεί δε θα μπορούσε να επιτευχθεί διαφορετικά. 

Βρισκόμαστε σε μία εποχή που ηγέτες όπως ο Ντόναλντ Τραμπ ανεβαίνουν στην εξουσία και τη χρησιμοποιούν με τυραννικό τρόπο ώστε έτσι να σπείρουν το μίσος και να αναδείξουν το μεγάλο εγώ τους, και σε συλλογικό επίπεδο η αναζωπύρωση εθνικιστικών τάσεων ανά τον κόσμο έχει άρρηκτη σχέση με την πρόταξη αυτού του εγώ. Και εμείς οι ίδιοι, πάντως, πριν βιαστούμε να κρίνουμε εκ του ασφαλούς, δε μοιάζουμε παγιδευμένοι στους ρόλους που μας έχουν ανατεθεί στην καθημερινότητά μας; Από μικροί ως μαθητές και φοιτητές μέχρι την ιδιότητα του επαγγέλματός μας στη συνέχεια και με την καταγωγή μας, την εθνικότητά μας ή τις πολιτικές ή θρησκευτικές μας πεποιθήσεις να εμπλέκονται στην εξίσωση, φαινόμαστε καταδικασμένοι να υπακούμε εμείς πρωτίστως σε οριοθετημένους ρόλους, με τον Ριχάρδο να μην είναι μόνο εξωτερικός παράγοντας αλλά να προκύπτει και από μέσα μας.

Ο Ριχάρδος Β' μεγάλωσε μέσα στην εξουσία και δεν επέλεξε να βρεθεί μέσα σε αυτή. Πόσο δύσκολο είναι άραγε να είσαι ο εαυτός σου όταν σου ανατίθενται κάποιοι συγκεκριμένοι ρόλοι τους οποίους πρέπει να ακολουθήσεις; Οι εικόνες που παράγει η Έφη Μπίρμπα δημιουργούν ερωτήματα και δεν προσφέρουν έτοιμες απαντήσεις. Αυτός ο διάλογος είναι και η ουσία της θεατρικής σύνθεσης, και η πρόταση της συγκεκριμένης ομάδας έχει μία ενδιαφέρουσα θέση, η οποία ακόμη και αν δεν απευθύνεται σε καμία περίπτωση σε όλους με την ευρεία έννοια, σίγουρα την έχουμε ανάγκη. 

ΓΜ