Τα συναισθήματά μας και τι μπορούμε να κάνουμε.

Η πανδημία του κορωνοϊού και τα περιοριστικά μέτρα εισήγαγαν ξαφνικά μια πληθώρα αλλαγών στην καθημερινότητά μας. Έχει αλλάξει ο τρόπος που εργαζόμαστε, ο τρόπος που επικοινωνούμε, ο τρόπος που διασκεδάζουμε και ζούμε σημαντικές προσωπικές μας στιγμές. Οι προσαρμογές λοιπόν που χρειάστηκε να κάνουμε αυτό το διάστημα στην ζωή μας ήταν πάρα πολλές και επιτακτικές.  

Η πανδημία αποτελεί σίγουρα μία ψυχοπιεστική συνθήκη που περιλαμβάνει όλα τα γνωρίσματα μιας μαζικής καταστροφής. Είναι δηλαδή, μια πρωτόγνωρη εμπειρία που ξεκίνησε αιφνίδια, είναι ανεξέλεγκτη και πολύ τρομακτική καθώς περιλαμβάνει σημαντικό κίνδυνο για την ζωή μας. Κατά αυτόν τον τρόπο η κατάσταση αυτή δοκιμάζει τις ψυχικές αντοχές και τα όριά μας και μπορεί να γίνει τραυματική.

Ποια είναι τα συναισθήματα που βιώνουν οι άνθρωποι την περίοδο αυτή;

Υπάρχει ο φόβος και η αγωνία μήπως προσβληθούμε από τον κορωνοϊό, το άγχος για την οικονομική επιβίωση, η ανασφάλεια για το μέλλον, ο θυμός για τα περιοριστικά μέτρα και η θλίψη για τις πολλαπλές στερήσεις που βιώνουμε. Κάποια ακόμα βασικά αισθήματα που διακινούνται είναι αυτά της μοναξιάς και της απώλειας. Στο πλαίσιο αυτό κάποια συναισθήματα μπορεί να είχαν μεγάλη ένταση και να έγιναν για κάποιους ανθρώπους τραυματικά.  

Ένας τρόπος που μπορούμε να διαπιστώσουμε τον τραυματικό χαρακτήρα των συναισθημάτων αυτών είναι μέσα από τα όνειρα που αφηγούνται οι άνθρωποι την περίοδο αυτή. Είναι σύνηθες να ακούμε για καταστροφικά και εφιαλτικά όνειρα αλλά και όνειρα που περιλαμβάνουν σκηνές μια κανονικότητας που υπήρχε στην ζωή μας πριν την πανδημία. Στην πρώτη περίπτωση, η τραυματική πραγματικότητα μας επισκέπτεται και στο όνειρό μας, ώστε να μπορέσουμε να την επεξεργαστούμε ενώ στην δεύτερη περίπτωση η παλιά πραγματικότητα έρχεται νοσταλγικά να μας παρηγορήσει. Και στις δύο περιπτώσεις το όνειρο έρχεται για να μας ανακουφίσει.

Ποιοι είναι οι περισσότερο ευάλωτοι ψυχικά σε αυτήν την κατάσταση;

Οι  ευάλωτες ψυχικά ομάδες είναι τα άτομα της τρίτης  ηλικίας, τα παιδιά, οι άνθρωποι με χρόνια σωματικά νοσήματα, άνθρωποι που έχουν προσβληθεί από τον κορωνοϊό καθώς και οι εργαζόμενοι σε δομές υγείας. Τέλος, άνθρωποι που είναι σε διαδικασία πένθους ή άτομα με ιστορικό κάποιας ψυχικής διαταραχής θεωρούνται επίσης ευάλωτες ψυχικά ομάδες.

Καταρχήν, χρειάζεται να κρατήσουμε ένα πρόγραμμα δραστηριοτήτων στην καθημερινότητά μας. Επίσης, καλό θα είναι για όσους εργάζονται από το σπίτι να διατηρούν ένα συγκεκριμένο ωράριο και να μην εργάζονται διάχυτα μέσα στην ημέρα. Απαραίτητο είναι ακόμα να βγαίνουμε από το σπίτι κάνοντας μια ήπια σωματική άσκηση καθώς η παρατεταμένη παραμονή σε αυτό μας επιβαρύνει ψυχικά.

Επιπλέον, η επικοινωνία με τα αγαπημένα μας πρόσωπα και η διατήρηση των κοινωνικών μας επαφών είναι σημαντικό να ενισχυθεί το διάστημα αυτό. Η συμμετοχή σε δράσεις και πρωτοβουλίες αλληλεγγύης μπορεί να είναι πολύ ανακουφιστική και να μας ανατροφοδοτήσει. Τέλος, αυτό που θα πρέπει να έχουμε κατά νου είναι ότι αυτή η κρίση κάποια στιγμή θα περάσει και η ζωή μας θα συνεχιστεί…

Ποιες θα είναι οι ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας το επόμενο διάστημα;

Αυτό είναι κάτι που δεν το γνωρίζουμε ακόμα καθώς στην φάση αυτή προσπαθούμε να προσαρμοστούμε στη νέα πραγματικότητα. Όταν όμως, η κρίσιμη αυτή κατάσταση αρχίζει να ομαλοποιείται και αρχίσουμε να επιστρέφουμε σταδιακά σε μία κανονικότητα, τότε θα μπορούμε να εκτιμήσουμε το κόστος που είχε τελικά αυτή η προσαρμογή.

Μία αδρή όμως εικόνα μπορούμε να έχουμε από την επιστημονική βιβλιογραφία που αφορά τις μαζικές καταστροφές. Σύμφωνα με αυτή, οι περισσότεροι άνθρωποι θα προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα αναπτύσσοντας αυτό που ονομάζεται «ψυχική ανθεκτικότητα». Με βάση τη θεώρηση αυτή, ο άνθρωπος μπορεί να αναπτύξει ψυχικούς πόρους για να αντιμετωπίσει ακόμα και την πιο ακραία ψυχοσυναισθηματική κατάσταση. Αντίθετα, κάποιοι άνθρωποι  θα δυσκολευτούν στην επαναπροσαρμογή τους και μπορεί να αναπτύξουν ψυχολογικά συμπτώματα. Κατά κύριο λόγο, έχουν αναφερθεί τα αγχώδη και καταθλιπτικά συμπτώματα καθώς επίσης, και η κατάχρηση αλκοόλ ή ουσιών. Στις περιπτώσεις αυτές είναι σημαντικό να αναζητηθεί η βοήθεια από ειδικούς ψυχικής υγείας για την έγκαιρη υποστήριξή τους.

Η περίοδος αυτή όμως, όσο δύσκολη και αν είναι μπορεί να γίνει μια αφορμή για να αναθεωρήσουμε κάποιες συνήθειές μας, να ανακαλύψουμε κάποια πράγματα για τον εαυτό μας και να επικοινωνήσουμε περισσότερο με οικεία μας πρόσωπα. Είτε λοιπόν, θα μείνει στην μνήμη μας ως ένα θετικό, είτε ως ένα αρνητικό βίωμα, θα είναι μία εμπειρία που μπορούμε να την αξιοποιήσουμε μελλοντικά.

Νίκος Ρωμανάκης

Κλινικός Ψυχολόγος (M.Sc. Πανεπιστήμιο Αθηνών)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Goldmann, E., & Galea, S. (2014). Mental  Health Consequences of Disasters. Annual Review of Public Health, 35, 169-183.World Health Organization (2020). Mental health and psychosocial considerations during the COVID-19 outbreak.