Η Ψυχολόγος Αικατερίνη Μ. Παπαθανασίου-Πεχλιβανίδου μας μιλά για την ανθεκτικότητα του ανθρώπου, ως ένα βασικό χαρακτηριστικό που θα μας βοηθήσει να διατηρήσουμε την ελπίδα μας μέσα στην πανδημία και το lockdown και να βγούμε δυνατοί μέσα από αυτό.

Με αφορμή την πρόκληση του Covid-19 που βιώνει η ανθρωπότητα και τη γνώση πως η ζωή είναι συνυφασμένη με τις προκλήσεις, η έννοια της ανθεκτικότητας, όπως περιγράφεται στην Θετική Ψυχολογία, ξεχώρισε σαν μορφή μέσα από ένα παγκόσμιο φόντο αβεβαιότητας.

Ανθεκτικότητα
Ο όρος ανθεκτικότητα, αφορά την ικανότητα του ανθρώπου να διαχειρίζεται, να προχωρά και να ακολουθεί τη ροή της ζωής με ό,τι αυτή συνεπάγεται. Είναι εκείνη η ποιότητα στην προσωπικότητα των ανθρώπων, που τους επιτρέπει όχι μόνο να μην καταρρεύσουν κάτω από το βάρος της αντιξοοτήτων της ζωής, αλλά και να επιστρέψουν με περισσότερη ορμή. Με λίγα λόγια, η ανθεκτικότητα μπορεί να οριστεί ως η ικανότητα και η τάση του ατόμου να ανακάμπτει.

Συχνά, η έννοια της σχετίζεται λανθασμένα με τις πλέον εντυπωσιακές δυσκολίες τα πλέον εντυπωσιακά επιχειρησιακά σχέδια και κατά συνέπεια με πολύ ξεχωριστούς ανθρώπους. Οι έρευνες, ωστόσο δείχνουν, ότι είναι μια ικανότητα, που η πλειονότητα των ανθρώπων μπορεί να αποκτήσει ή να βελτιώσει και απέχει μακράν από το να πορεύεται κανείς στη ζωή πάντα με ούριο άνεμο ή να καταφέρνει αριστοτεχνικά να αποφεύγει τις προκλήσεις της ζωής.

Αντίθετα, αφορά την εμπειρία του να παραμένει κανείς όρθιος, να δουλεύει με πίστη και να διατηρεί τη λειτουργικότητα του κάτω από την πίεση απαιτητικών καταστάσεων.

Προαπαιτούμενο η συναισθηματική δυσφορία
Φαίνεται λοιπόν, πως η ιδιότητα της ανθεκτικότητας είναι άρρηκτα δεμένη με την συναισθηματική δυσφορία. Αν δεν απογοητευόμασταν, ποτέ δεν θα μαθαίναμε πώς να στεκόμαστε απέναντι στη δυσκολία, ποτέ δεν θα ανακαλύπταμε τα όριά μας ή τη χαρά να τα επεκτείνουμε.

Αν σκεφτούμε το θέμα μέσα από αυτό το πρίσμα, θα αντιληφθούμε πως όλοι έχουμε ή μπορούμε να αναπτύξουμε κάποια σημαντική ικανότητα που μας καθιστά ανθεκτικούς, ανεξάρτητα από το πόσο έχουμε καταπονηθεί, νικηθεί και απογοητευτεί κάποια στιγμή στη ζωή μας.

Κατά καιρούς, έχουν προταθεί διάφοροι παράγοντες και χαρακτηριστικά προσωπικότητας που συμβάλλουν και λειτουργούν σαν δείκτες της ανθεκτικότητας ενός ατόμου όπως:

• Η δυνατότητα να κάνει κανείς ρεαλιστικά σχέδια και να λαμβάνει μέτρα για την πραγματοποίηση τους
• Η θετική άποψη του ατόμου για τον εαυτό του και η εμπιστοσύνη προς το πρόσωπό του
• Η επικέντρωση στις δυνατότητες και όχι στο έλλειμμα ή τη δυσκολία
• Οι δυνατότητες επίλυσης προβλημάτων και τα επικοινωνιακά προσόντα
• Η ικανότητα να μην παρασύρεται από τις παρορμήσεις και τα έντονα συναισθήματα, αλλά αντίθετα να διατηρεί την ηρεμία και την ορθολογική σκέψη σε περιόδους πιεστικών καταστάσεων
• Η αυτονομία
• Η αισιοδοξία
• Η συναισθηματική νοημοσύνη
• Το νόημα σαν πυξίδα ζωής
• Ο αλτρουισμός
• Η αίσθηση του χιούμορ
• Η ακεραιότητα χαρακτήρα
• Η περιέργεια, με την έννοια της αγάπης για τη διερεύνηση του καινούργιου
• Η ισορροπημένη ζωή, η προσεγμένη εμφάνιση και η σωματική υγιεινή

Γιατί όμως το να είναι κανείς ανθεκτικός είναι τόσο στενά συνυφασμένο με την ποιότητα ζωής και την ευχαρίστηση που βιώνει ένας άνθρωπος; Τα περισσότερο ανθεκτικά άτομα εμφανίζουν λιγότερα καταθλιπτικά συμπτώματα, μεγαλύτερη αντοχή στο στρες και καλύτερη αντιμετώπιση του άγχους, εφόσον τα προβλήματα αντιμετωπίζονται σαν προκλήσεις, σαν ευκαιρίες για μάθηση και όχι σαν αδιέξοδα, επιτρέποντας έτσι τη διατήρηση του θετικού προσανατολισμού.

Επίσης, κατά τη διάρκεια της ζωής τους απολαμβάνουν καλύτερη σωματική υγεία, έχουν ένα πιο ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα και, κατά συνέπεια, παρουσιάζουν χαμηλότερο επίπεδο πρόωρης θνητότητας.

Επιπροσθέτως, η ανθεκτικότητα σχετίζεται θετικά με την ακαδημαϊκή ανάπτυξη, με το υψηλό επίπεδο συμμετοχής στις κοινωνικές και οικογενειακές δραστηριότητες καθώς επίσης και με την αποφυγή αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών όπως η υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ και η χρήση ναρκωτικών ουσιών.

Είναι φανερό πως βρισκόμαστε μπροστά σε ένα εξαιρετικά χρήσιμο γνώρισμα του ανθρώπου. Ευτυχώς για μας, αν και υπάρχει ένα βασικό επίπεδο ανθεκτικότητας που καθορίζεται γενετικά, υπάρχουν πάντα περιθώρια βελτίωσης, περνώντας έτσι στην έννοια της επίκτητης ανθεκτικότητας.

Όπως υποδηλώνει και ο όρος, είναι αυτή που με την βοήθεια ενός ειδικού, μπορεί ο κάθε άνθρωπος να αποκτήσει δουλεύοντας πάνω στους παρακάτω άξονες:

• Την εύρεση νοήματος. Η απάντηση στο ερώτημα «προς τι ζω» είναι η πυξίδα που μας βοηθά να μην χάνουμε το δρόμο μας, ακόμα και στους πλέον απαιτητικούς καιρούς
• Την διαμόρφωση θετικών πεποιθήσεων για τις ικανότητες του, με επικέντρωση στο πλεόνασμα και όχι στο έλλειμμα του εαυτού . «Τι έχω, τι είμαι όχι τι θα ήθελα να έχω, τι θα ήθελα να είμαι»
• Την δημιουργία ενός ισχυρού υποστηρικτικού δικτύου ατόμων εμπιστοσύνης, μέσα στο οποίο οι ανάγκες του ικανοποιούνται
• Την υιοθέτηση της αλλαγής σαν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής. Μέσα στη λέξη αλλάζω υπάρχει η ίδια η ζωή
• Την αναγνώριση των προβλημάτων αλλά και της προσωρινότητας τους. Μαθαίνει να μην αποφεύγει τα προβλήματα, αντίθετα να τα κοιτά κατάματα και να μην αλυσοδένεται σε αυτά
• Την ενίσχυση του δικαιώματος στην αυτοφροντίδα προσέχοντας την διατροφή, την άσκηση και τον ύπνο του
• Την εξάσκηση στο διαλογισμό
• Την Ψυχοεκπαίδευση στο πώς να δημιουργεί λίστες με πιθανούς τρόπους επίλυσης ενός προβλήματος, αλλά και στο πώς να προβαίνει στην άμεση εφαρμογή τους, ώστε να μην χάνεται στην αναβλητικότητα του φόβου
• Την ενθάρρυνση στην διαμόρφωση μικρών στόχων που ανατροφοδοτούν την προσπάθεια
• Την αντιμετώπιση των φόβων μέσω της σταδιακής του έκθεσης σε αυτούς
• Την καλλιέργεια της συγχώρεσης, της ευγνωμοσύνης και της αυτο-συμπόνιας

​Η συντονισμένη προσπάθεια εκτός της σχεδίασης, προϋποθέτει την επιμονή και την δέσμευση στην ανάπτυξη νέων συνηθειών, νέων ιδιοτήτων μια και «η ουσιαστική και γεμάτη νόημα ζωή, παρουσιάζεται όταν χρησιμοποιούμε τις μοναδικές μας ιδιότητες καθημερινά, για να παράγουμε αυθεντική ευτυχία και ένα πλεόνασμα ευγνωμοσύνης» -Martin Seligman.

Ψυχολόγος Αικατερίνη Μ. Παπαθανασίου- Πεχλιβανίδου
www.diatrofi.gr

Βιβλιογραφία

• Csikszentmihalyi, M. (2008). Flow, the psychology of optimal experience. Harper Perennial Modern Classics
• Clifton, D.O., & Anderson, E.C. (2001). StrengthsQuest. Washington: The Gallup Organisation
• Harkin, B., Webb, T.L., Chang, B.P.I., Prestwich, A., Conner, M., Kellar, I., Benn, Y. and Sheeran, P. (2016). Does Monitoring Goal Progress Promote Goal Attainment? A Meta-Analysis of the Experimental Evidence. Psychological Bulletin, 142 (2), 198-229
• Hodges, T.D., & Clifton, D.O. (2004). Strengths-based development in practice. In P. A. Linley & S. Joseph (Eds.), Positive psychology in practice (pp. 256-268). New Jersey: John Wiley & Sons, Inc
• Lopez, S. J., & Snyder, C. R. (Eds.). (2009). The Oxford Handbook of Positive Psychology. Oxford University Press
• Peterson, C. & Seligman, M.E.P. (2004). Character strengths and virtues: A handbook and classification. Washington DC: American Psychological Association