Το σύνδρομο της «επαγγελματικής εξουθένωσης» είναι ένα φαινόμενο, το οποίο εντοπίστηκε πιο έντονα στις αρχές της δεκαετίας 1990, τότε που η εργασία σημείωνε δραματικές αλλαγές.

Το αποτέλεσμα των αλλαγών αυτών καθρεπτίστηκε κυρίως στην ικανοποίηση που προσφέρει το επάγγελμα στον εργαζόμενο, η οποία φάνηκε να σημειώνει μείωση περίπου 9%.

Η επαγγελματική εξουθένωση ή αλλιώς burnout, μπορεί να περιγραφεί ως μια κατάσταση σωματικού, ψυχικού και συναισθηματικού συναγερμού. Είναι, ουσιαστικά, η απάντηση στο συσσωρευμένο εργασιακό άγχος, στους απαιτητικούς ρόλους και τα καθήκοντα, στην εξάρτηση από την εργασία και στους έντονους ρυθμούς δουλειάς.

Βασικά χαρακτηριστικά του φαινομένου αυτού είναι η ολοκληρωτική παραίτηση του εργαζόμενου, η συναισθηματική κούραση, η απομόνωση από τους συναδέλφους, η μειωμένη παραγωγικότητα και ενεργητικότητα, οι περιορισμένες (ή και ανύπαρκτες) φιλοδοξίες, το ψυχικό και συναισθηματικό κενό, το μειωμένο ενδιαφέρον για επαγγελματική επιτυχία και η αρνητική αυτό-εικόνα.

Ενώ όμως όλα αυτά ακούγονται και φαντάζουν τρομερά ίσως, εν τέλει, να λειτουργούν «προστατευτικά» για το άτομο που διακατέχεται από τόσο αρνητικά συναισθήματα επειδή, κάποια στιγμή, θα σημάνουν μια ποιοτική προσωπική και επαγγελματική αλλαγή. Όταν κρούουν οι κώδωνες του κινδύνου, εμείς πρέπει να ακούμε.

Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης εκδηλώνεται σταδιακά και όχι εν μία νυχτί. Συνήθως προειδοποιεί το άτομο για την εμφάνισή του προετοιμάζοντάς το με τα προειδοποιητικά σήματα τα οποία, όσο περνά ο καιρός, γίνονται ολοένα και πιο έντονα ώσπου τελικά γιγαντώνονται. Ας δώσουμε λοιπόν ιδιαίτερη προσοχή και ας «αφουγκραστούμε» τα μηνύματα των συμπτωμάτων αυτών.

Bιολογικά/σωματικά συμπτώματα
- Kούραση και εξάντληση
- συχνοί πονοκέφαλοι, πόνοι στην πλάτη και μυϊκοί πόνοι
- διαταραχές στη διατροφή και τον ύπνο
- προβλήματα στομάχου, καρδιάς και πίεσης

Ψυχολογικά/συναισθηματικά συμπτώματα
- Αίσθημα αποτυχίας, απογοήτευσης και θυμού
- έντονο άγχος και πίεση
- έλλειψη κινήτρων
- κυνισμός, αρνητισμός και αδιαφορία
- μειωμένη ικανοποίηση από την εργασία
- σύγχυση και συναισθηματική αναστάτωση

Συμπτώματα συμπεριφοράς
- απόσυρση/απομάκρυνση από τις ευθύνες
- απομόνωση από τους άλλους
- τάση για ματαίωση και έντονη αναβλητικότητα
- χρήση ναρκωτικών ουσιών ή αλκοόλ
- ευερεθιστικότητα και επιθετική συμπεριφορά
- άρνηση για δουλειά και ανικανότητα τήρησης του ωραρίου εργασίας

Εντοπίστε τις αιτίες και… προφυλαχθείτε

Πολλοί είναι οι παράγοντες που οδηγούν στη επαγγελματική εξουθένωση. Αξίζει να τονιστεί ότι δεν είναι μόνον το στρες της εργασίας ή οι αμέτρητες ευθύνες που το προκαλούν.

Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες, εξίσου σημαντικοί, που πυροδοτούν το εργασιακό burnout, όπως για παράδειγμα ο τρόπος ζωής ή τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ενός ατόμου. Πιο συγκεκριμένα, διακρίνονται τα αίτια που έχουν σχέση με:

Α. τις συνθήκες εργασίας, όπως έλλειψη επαγγελματικής αναγνώρισης ή ικανοποιητικής αμοιβής, ασαφής ρόλος και καθήκοντα, απαιτητικοί ρυθμοί εργασίας και υψηλές προσδοκίες όλων, υπερβολικές ευθύνες, μονοτονία ή ανία, χαοτικό ή γεμάτο πίεση εργασιακό περιβάλλον

Β. τους προσωπικούς παράγοντες (συγκεκριμένα, το lifestyle και η προσωπικότητα του ατόμου), όπως υπερβολική ευσυνειδησία και αφοσίωση, υψηλές προσωπικές προσδοκίες, έντονη πεποίθηση, ότι τα καταφέρνουν όλα μόνοι τους, έλλειψη ύπνου και ξεκούρασης, σχέση εξάρτησης από την εργασία, ανάληψη περισσότερων ευθυνών από αυτό που αντέχουν, τελειομανία, πεσιμιστική εικόνα του εαυτού και του κόσμου.

ΟΔΗΓΙΕΣ προς… επαγγελματικά εξουθενωμένους

Σε περίπτωση που νιώσετε ότι κάποιο από τα συμπτώματα της επαγγελματικής κόπωσης σας «χτυπάει την πόρτα», καλό θα ήταν να αρχίσετε να σκέφτεστε τα εξής:

1. Γίνετε συγκεκριμένοι και εντοπίστε με ακρίβεια ποια είναι τα προβλήματα που σας ταλαιπωρούν.

2. Ρωτήστε να μάθετε ποια είναι τα καθήκοντά σας και εξασφαλίστε έτσι μια ξεκάθαρη εικόνα των υποχρεώσεών σας.

3. Επιδιώξτε να «ανανεώσετε» την σχέση σας με την εργασία σας με το να αναλάβετε κάτι . . . διαφορετικό από αυτό που κάνατε μέχρι τώρα. Ζητήστε, για παράδειγμα, να ξεκινήσετε (παράλληλα με τα καθιερωμένα σας καθήκοντα) κάτι καινούργιο ή να αλλάξετε τη διακόσμηση του γραφείου σας.

4. Μην υπερεκτιμάτε τις δυνάμεις σας! Προσπαθήστε να έχετε υλοποιήσιμους στόχους και ρεαλιστική προσέγγιση των πραγμάτων.

5. Να αναζητάτε τη συνεργασία των άλλων και να αποφεύγετε την «μοναχική περιπλάνηση» στην καθημερινότητά σας.

6. Σε περίπτωση που τα συμπτώματα επιμένουν, μη διστάσετε να σκεφτείτε την προοπτική να κάνετε ένα διάλειμμα, Ζητήστε άδεια και αξιοποιήστε την όπως θέλετε. Εκμεταλλευτείτε το χρόνο μακριά από την εργασία σας για να ανακάμψετε και να εξετάσετε τις εναλλακτικές σας λύσεις.

6 μικρές συμβουλές για να παραμείνετε πάντα προσωπικά και επαγγελματικά υγιείς

1. Απολαύστε το πρωινό σας ξύπνημα και ξεκινήστε τη μέρα σας με λίγες διατάσεις και ένα καλό πρωινό. Αποχωριστείτε το σπίτι σας χαλαρωμένοι και γεμάτοι ενέργεια.

2. Δοκιμάστε κάτι διαφορετικό. Η υγιεινή διατροφή, η συχνή φυσική άσκηση και κάποιες ώρες ξεκούρασης και ύπνου είναι οι τονωτικές «ενέσεις» που σας προστατεύουν από τη δύσκολη και απαιτητική καθημερινότητα.

3. Βάλτε τα όριά σας, διαχειριστείτε σωστά το χρόνο σας και επαναπροσδιορίστε τους στόχους σας και τις διαπροσωπικές σας σχέσεις. Κάντε εξάσκηση στο πως θα λέτε «όχι» σε ό,τι δεν μπορείτε να αναλάβετε.

Να θυμάστε ότι όσα περισσότερα «όχι» θα ξεστομίζετε, τόσα περισσότερα «ναι» θα λέτε για τα πράγματα που θέλετε πραγματικά να κάνετε και έχετε ανάγκη.

4.Υιοθετήστε τη συνήθεια να κάνετε ένα καθημερινό ολιγόλεπτο διάλειμμα από την «τεχνολογία». Σβήστε το laptop σας, κλείστε το τηλέφωνό σας και γενικά... αποσυνδεθείτε.

5. Ανακαλύψτε πόσο δημιουργικοί είστε. Πειραματιστείτε με διάφορες δραστηριότητες και ανακαλύψτε την ανέμελη πλευρά του εαυτού σας. Αυτό θα είναι το αντίδοτό σας.

6. Μη φοβάστε το εργασιακό άγχος και το έντονο στρες. Υπάρχουν τρόποι να τα αντιμετωπίσετε. Αρκεί να ψάξετε να τα μάθετε.

Βασιλική Κ. Μαργέτη, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια, MSc, www.psy-therapy.gr.