Είναι γεγονός ότι πολλοί από εμάς εκδηλώνουμε μια ιδιαίτερη ανησυχία για συγκεκριμένα αντικείμενα, ζώα, χώρους ή καταστάσεις και συχνά παρουσιαζόμαστε αγχωμένοι και αναστατωμένοι όταν καλούμαστε να τα αντιμετωπίσουμε γιατί μας δημιουργούν φόβo.

Είναι ιδιαίτερης λοιπόν σημασίας να εξηγήσουμε ποιά ακριβώς είναι η διαφορά μεταξύ φόβου και φοβίας. Ο φόβος, από τη μια, είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα το οποίο δημιουργείται από πραγματικά φοβογόνα ερεθίσματα (δηλαδή, γεννούν φόβο σε όλους τους ανθρώπους) και είναι αναγκαίος για την προστασία του ατόμου.

Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα, πόσο επικίνδυνο θα ήταν για τη σωματική μας ακεραιότητα εάν δεν φοβόμασταν τη φωτιά ή το σεισμό ή τους κεραυνούς. Άρα, ο φυσιολογικός φόβος μας προστατεύει.

Από την άλλη πλευρά, η φοβία χαρακτηρίζεται ως μια αγχώδης διαταραχή και εκδηλώνεται με τη μορφή υπερβολικού και παράλογου φόβου ο οποίος πυροδοτείται

από μη-φοβογόνα ερεθίσματα (ερεθίσματα, δηλαδή, που δεν δημιουργούν φόβο σε όλους τους ανθρώπους) και έχει ως αποτέλεσμα την απόλυτη αδυναμία του ατόμου να λειτουργήσει φυσιολογικά, να συνυπάρξει στο κοινωνικό σύνολο και να ανταποκριθεί με επιτυχία στην καθημερινότητά του.

Μάλιστα, πολλές είναι οι φορές που το φοβικό άτομο βιώνει έντονες «κρίσεις πανικού», όταν βρίσκεται κοντά στο ερέθισμα που του δημιουργεί τη φοβία ή ακόμα και όταν, απλά το σκέφτεται.

Συνήθως οι φοβίες διακρίνονται σε δυο τύπους:
1. Στις φοβίες που παρουσιάζονται με τη μορφή έντονου άγχους για μια συγκεκριμένη κατάσταση, αντικείμενο ή δραστηριότητα (όπως η αραχνοφοβία, υψοφοβία ή φοβία με τους γιατρούς).

2. Στις φοβίες που περικλείουν πολλές μορφές άγχους για πολλές καταστάσεις ή δραστηριότητες (όπως η αγοραφοβία ή η κοινωνική φοβία) και συνήθως οδηγούν σε κρίσεις πανικού.

Γιατί φοβάμαι;

Δεν είναι εύκολο να δοθεί μια γρήγορη απάντηση στο ερώτημα «γιατί φοβάμαι;» και αυτό γιατί οι αιτίες μπορεί να ποικίλλουν, ίσως να είναι περισσότερες από μια ή ακόμα, μπορεί να μην είναι τόσο εμφανείς όσο θα πίστευε κανείς.

Το παρακάτω ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει τους πιο συνήθεις λόγους που οδηγούν στη γέννηση ενός φόβου ή μιας φοβίας. Νιώστε ελεύθεροι και τολμήστε να ρωτήσετε τον εαυτό σας:

1. Πόσο πιθανό είναι να φοβάστε εξαιτίας μιας προσωπικής σας τραυματικής εμπειρίας; (π.χ. φοβάστε τους σκύλους γιατί κάποτε σας δάγκωσε ένας);

2. Μήπως κάποιο συγγενικό ή φιλικό σας πρόσωπο σας έμαθε να φοβάστε κάποιο ερέθισμα και άρα, ο φόβος σας είναι το αποτέλεσμα μιας μιμητικής συμπεριφοράς;

3. Μήπως είστε αγχωμένοι για κάτι αρνητικό ή αγχογόνο συμβαίνει αυτή τη στιγμή στη ζωή σας και το συνδέετε λανθασμένα με αυτό που «νομίζετε» οτι φοβάστε;

4. Πώς αντιμετωπίζει η οικογένειά σας ή οι φίλοι σας το φόβο σας; Μιλώντας μαζί τους νιώθετε ανακουφισμένοι ή περισσότερο ταραγμένοι;

5. Νιώθετε ότι ο έντονος φόβος σας περιορίζει και σας δυσκολεύει την καθημερινή σας ζωή;

6. Έχετε βιώσει ποτέ «κρίση πανικού»; Αν ναι, ο φόβος της εμφάνισης μιας τέτοιας κρίσης σας κάνει πιο ευάλωτους και αδύναμους και άρα, πιο εσωστρεφείς;

Ξεπερνώντας τις φοβίες μας

Ο πιο αποτελεσματικός αλλά και ταυτόχρονα, δύσκολος τρόπος να αντιμετωπίσουμε τις φοβίες μας είναι να τις «κοιτάξουμε κατάματα και να μην τρέχουμε μακριά τους».

Είναι αλήθεια ότι η πιο δύσκολη φάση είναι η αρχή-το ξεκίνημα μιας θεραπείας. Κι αυτό, γιατί είναι η στιγμή που το άτομο χρειάζεται να επιστρατεύσει θάρρος, θέληση, υπομονή και επιμονή.

Από τη στιγμή λοιπόν που θα ξεκινήσει την προσωπική του προσπάθεια μέσα από μια καλά οργανωμένη και μεθοδευμένη θεραπεία, θα λάβει την απαραίτητη υποστήριξη, θα καταλάβει τι είναι αυτό που του προκαλεί το έντονο εσωτερικευμένο άγχος, από πού πηγάζει, ποιά είναι η ισχύς του και πώς μπορεί να αποδυναμωθεί.

Όταν απομυθοποιήσει τη φοβία του και εκλογικεύσει την επίδρασή της πάνω του, τότε θα νιώσει πραγματικά ανακουφισμένος και ελεύθερος.
Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι μία από τις πιο επικίνδυνες παγίδες για τον φοβικό ασθενή είναι η προσπάθειά του να ξεπεράσει τη φοβία του μόνος του, χωρίς την καθοδήγηση και την υποστήριξη ενός ειδικού.

Στην προσπάθειά του να μειώσει το άγχος του, προσπαθεί να αποφεύγει τα ερεθίσματα που του προκαλούν τη φοβία με αποτέλεσμα να εκδηλώνει μια σταδιακή παραίτηση από φυσιολογικές καθημερινές δραστηριότητες (safety behaviour).

Πότε κρίνεται απαραίτητη η επίσκεψη σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας;

Όταν η φοβία προκαλεί στο άτομο υπερβολική ένταση και ανεξέλεγκτο άγχος.

Όταν η αρνητική διάθεση, ο φόβος και το άγχος καταλαμβάνουν την κεντρική

θέση στις σκέψεις του ατόμου.

Όταν η φοβία αποδιοργανώνει την καθημερινότητα του ατόμου και το αναγκάζει να δυσλειτουργεί.

Όταν απειλείται η κοινωνικότητά του και εμφανίζει τάσεις απομόνωσης προκειμένου να «κρυφτεί» για να προστατευθεί από ό,τι του προκαλεί έντονο φόβο (κυρίως στην περίπτωση της κοινωνικής φοβίας).

Όταν οι απλές συμβουλές ή η προσωπική προσπάθεια του ατόμου φαίνεται πως δεν αρκούν.

Όταν η φοβία συνδυάζεται με άλλα ψυχολογικά προβλήματα ή άλλες ανησυχητικές συμπεριφορές όπως για παράδειγμα, ο αυτό-τραυματισμός, η κατάθλιψη, οι διαταραχές ύπνου, η μειωμένη επίδοση σε οποιαδήποτε δραστηριότητα.

Όταν το άτομο έχει υποστεί διάφορα άλλα ψυχολογικά τραύματα όπως π.χ. κακοποίηση.

Βασιλική Κ. Μαργέτη, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια, MSc, www.psy-therapy.gr.