Μπορεί παλιότερα η ανδρική υπογονιμότητα να αντιμετωπιζόταν με προβληματισμό, όμως σήμερα, νέες εξελίξεις στην ιατρική δίνουν ελπίδα σε εκατομμύρια άνδρες σe όλο τον κόσμο.

Σύμφωνα με τους κανόνες της φύσης, η γονιμότητα ενός είδους αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη διαιώνισή του. Ταυτόχρονα, η επιθυμία για τη δημιουργία οικογένειας είναι σύμφυτη με τον άνθρωπο. Συνεπώς, η υπογονιμότητα (χωρίς να αποτελεί ασθένεια υπό την έννοια της απειλής της υγείας ή της ζωής του ατόμου) αποτελεί πρόβλημα που επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογία του ατόμου και υποσκάπτει την υγιή σχέση ενός ζευγαριού. Η υπογονιμότητα είναι πιο συχνή από όσο φανταζόμαστε, καθώς απαντάται στο 15% - 20% των ζευγαριών γόνιμης ηλικίας, τα οποία, παρά τις τακτικές επαφές για περισσότερο από ένα χρόνο, δεν μπορούν να τεκνοποιήσουν. Ιδιαίτερα στον Δυτικό κόσμο, το πρόβλημα μεγαλώνει, καθώς οι γυναίκες παντρεύονται σε μεγαλύτερη ηλικία, ενώ παράλληλα η ποιότητα του ανδρικού σπέρματος επιδεινώνεται. Έτσι, η «ευθύνη» της υπογονιμότητας μοιράζεται περίπου ισότιμα στα δύο φύλα και αρκετές φορές και στα δύο ταυτόχρονα.

Αίτια υπογονιμότητας

Τα αίτια της ανδρικής υπογονιμότητας ταξινομούνται επιστημονικά σε προορχικά, ορχικά (80%) και μεταορχικά. Για λόγους όμως ευρύτερης κατανόησης θα τα αναφέρουμε με τη σειρά συχνότητάς τους, επισημαίνοντας τη μεγάλη κατηγορία της ιδιοπαθούς βλάβης των όρχεων (25-30%), όπου η αιτία είναι ακόμη άγνωστη και πιθανόν γονιδιακή.

Συχνότερη, λοιπόν, αιτία (30-35%) είναι η κιρσοκήλη. Πρόκειται για κιρσούς των φλεβών των όρχεων άγνωστης αιτιολογίας (πιθανόν κληρονομικής), που εμφανίζονται συνήθως στην εφηβεία και οδηγούν συχνά σε επιδείνωση της ποιότητας του σπέρματος μέχρι μηδενισμού.

Η αζωοσπερμία αποτελεί τη δεύτερη αιτία (10-15%), όπου εκκρίνεται σπέρμα χωρίς σπερματοζωάρια (άζωον-σπέρμα). Αυτό μπορεί να οφείλεται είτε σε απόφραξη της διαδρομής των σπερματοζωαρίων από τους όρχεις στην ουρήθρα (αποφρακτική αζωοσπερμία) είτε σε κακή παραγωγή τους (μη αποφρακτική ή παραγωγική αζωοσπερμία).

Τρίτη συχνότερη αιτία ανδρικής υπογονιμότητας (10-20%) συνιστούν οι φλεγμονές του γεννητικού συστήματος. Διάφοροι μικροβιακοί παράγοντες αερόβιοι, αναερόβιοι και άτυποι (χλαμύδια, μυκόπλασμα, ουρεόπλασμα) μπορούν να διεισδύσουν από την ουρήθρα και να «μολύνουν» το γεννητικό σύστημα με κυριότερο εντοπισμό τον προστάτη αδένα και τις επιδιδυμίδες. Επηρεάζουν έτσι την ποιότητα του διερχόμενου σπέρματος με οξύ ή χρόνιο τρόπο.

Σπανιότερες αιτίες της ανδρικής υπογονιμότητας (10-15 % των αιτιών) είναι οι: γενετικές ανωμαλίες, κρυψορχία, ανατομικές ανωμαλίες του πέους (κάμψη, μικροφαλλία) ή της εξόδου της ουρήθρας (υποσπαδίας, επισπαδίας, φίμωση), διάφορες ορμονικές (υπογοναδισμός), μεταβολικές (διαβήτης) και ανοσολογικές (αντισώματα) διαταραχές του οργανισμού, κάποιες νευρολογικές και ψυχικές παθήσεις, νεοπλάσματα του όρχεος, τυχαία ή ιατρογενή τραύματα των γεννητικών οργάνων (διατομή σπερματικών πόρων) και συστροφή του όρχεος.

Τέλος, η σεξουαλική λειτουργία του άνδρα θα πρέπει πάντα να διερευνάται από τον Ανδρολόγο που παίρνει το ιστορικό για περίπτωση υπογονιμότητας.

Διάγνωση-εξετάσεις

Η αύξηση της ανδρικής υπογονιμότητας τα τελευταία χρόνια, έχει και κάποια κοινωνικά αίτια, όπως το stress, η υπερκόπωση που επιβάλλει ο σύγχρονος τρόπος ζωής και η ψυχολογική πίεση του εργασιακού και οικογενειακού περιβάλλοντος. Σε αυτά προστίθενται και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που επιβαρύνουν το σύνολο της υγείας μας, όπως η μόλυνση, η κακή διατροφή, οι διάφορες ακτινοβολίες και η ακούσια ή εκούσια επίδραση τοξικών χημικών ουσιών, όπως γεωργικά φάρμακα, νικοτίνη κ.ά.

Η διάγνωση της ανδρικής υπογονιμότητας προκύπτει συνήθως με το πρώτο σπερμοδιάγραμμα, καθώς τα περισσότερα αίτια που προαναφέρθηκαν είναι ασυμπτωματικά. Συχνά όμως, καθυστερεί μέχρι να «διερευνηθεί» πρώτα η σύζυγος και έχει σαν αποτέλεσμα να εκπλήσσει δυσάρεστα τους άνδρες, καθώς συγχέουν την γονιμότητα με τη σεξουαλική ικανότητα.

Η απλή λοιπόν εξέταση του σπέρματος, μετά από δύο-τρεις μέρες σεξουαλικής αποχής, μαζί με τη λήψη ιστορικού και τη φυσική εξέταση του άνδρα, αποτελούν την πρώτη πράξη της διαγνωστικής διαδικασίας, η οποία θα προχωρήσει σταδιακά, εφόσον χρειασθεί, σε ειδικότερες εξετάσεις όπως:

•καλλιέργειες ούρων και σπέρματος για κάθε είδους μικροοργανισμούς (αερόβιους, αναερόβιους, άτυπους, ιούς) που μπορεί να ενοχοποιούνται για πρόκληση υπογονιμότητας.

•Ορμονικές, βιοχημικές και ανοσολογικές μετρήσεις στο σπέρμα και στο αίμα.

•Γενετικό έλεγχο με καρυότυπο και χαρτογράφηση Y χρωμοσώματος, ανίχνευση γονιδίου κυστικής ίνωσης, θραύση του DNA των σπερματοζωαρίων και ότιδήποτε νέο προκύπτει στον εξελισσόμενο αυτό τομέα.

•Απεικονιστικές εξετάσεις, όπως υπερηχογραφήματα του γεννητικού συστήματος, Doppler - Triplex των αγγείων της περιοχής και ενδεχομένως αξονικές ή μαγνητικές τομογραφίες.

Οι πληροφορίες που θα συλλεχθούν αξιολογούνται από τον ειδικό Ανδρολόγο και ορίζουν την τελική διάγνωση της αιτίας της υπογονιμότητας. Αυτή στη συνέχεια θα καθορίσει τη θεραπευτική στρατηγική που θα ακολουθηθεί, συνεκτιμώντας την κατάσταση της συντρόφου, αλλά και τις ιδιαίτερες επιθυμίες του ζευγαριού.

Θεραπεία

Η θεραπεία που θα εφαρμοσθεί μπορεί να είναι φαρμακευτική ή χειρουργική. Ευτυχώς, τα περισσότερα αίτια που προαναφέρθηκαν επιδέχονται θεραπείας με σημαντικά ποσοστά επιτυχίας. Η φαρμακευτική θεραπεία περιλαμβάνει αντιβιοτικά, αντιφλεγμονώδη, ορμόνες, ένζυμα, βιταμίνες, καθώς και φάρμακα ειδικών γενικευμένων παθήσεων.

Στις χειρουργικές θεραπείες έχουν σημειωθεί εξελίξεις που αποδίδουν καλύτερα αποτελέσματα. Χειρουργική θεραπεία εφαρμόζεται στην κιρσοκήλη, στην αζωοσπερμία, στην κρυψορχία και σε κάποιες ανωμαλίες των έξω γεννητικών οργάνων.

Έχουν εφαρμοσθεί πολλές τεχνικές στην εγχείρηση της κιρσοκήλης που απέδωσαν γενικά βελτίωση του σπέρματος στα δύο τρίτα των περιπτώσεων και εγκυμοσύνη στο 30 - 40 % σε λιγότερο από ένα χρόνο.

Τα ποσοστά αυτά έχουν βελτιωθεί τελευταία με την εφαρμογή της μικροχειρουργικής τεχνικής (εγχείρηση με χρήση χειρουργικού μικροσκοπίου), καθώς ελαχιστοποιούνται οι μετεγχειρητικές επιπλοκές της υδροκήλης και της υποτροπής της κιρσοκήλης. Επιπλέον, η μικροχειρουργική τεχνική δεν απαιτεί νοσηλεία (τοπική νάρκωση συν μέθη) είναι ανώδυνη και επιτρέπει την επιστροφή στην εργασία σε δύο - τρεις μέρες.

Με την ίδια τεχνική χειρουργείται και η αζωοσπερμία, είτε είναι αποφρακτική (δημιουργία σπερματικού by pass για πλήρη αποκατάσταση της βλάβης), είτε μη αποφρακτική. Στην τελευταία μάλιστα υπάγονται βαριές βλάβες του όρχεος, όπου η μικροχειρουργική τεχνική (microTESE) που εφαρμόζεται και στην Ελλάδα από το 2005 (εισήχθη από τον υπογράφοντα) έδωσε νέες ελπίδες σε ζευγάρια που απέβλεπαν μέχρι τότε μόνο σε σπέρμα δότη ή σε υιοθεσία. Τα σπερματοζωάρια που συλλέγονται από τον όρχι χρησιμοποιούνται για εξωσωματική μικρογονιμοποίηση (ICSI), είτε άμεσα είτε μετά από κατάψυξη.

Τέλος, η κρυψορχία πρέπει να χειρουργείται αν εξακολουθεί να υπάρχει μετά το πρώτο έτος του παιδιού. Είναι ευθύνη του παιδιάτρου, αλλά και των γονέων, να την εντοπίσουν έγκαιρα.

Με τις σύγχρονες εξελίξεις στη θεραπεία της ανδρικής υπογονιμότητας, τα περισσότερα ζευγάρια μπορούν να ελπίζουν ότι θα αποκτήσουν απόγονο με φυσικό τρόπο. Οι πιθανότητες αυτές αυξάνουν όσο πιο έγκαιρα γίνει η διάγνωση και η θεραπεία. Γι’ αυτό, θα ήταν εξαιρετικά ωφέλιμο αν όλοι οι έφηβοι εξετάζονταν από τον Ουρολόγο-Ανδρολόγο και αν ίσως οι άνδρες έκαναν ένα σπερμοδιάγραμμα στα πλαίσια ενός προγαμιαίου ελέγχου.

Για όσες περιπτώσεις ανδρικής υπογονιμότητας δεν υπάρχει θεραπεία, η εφαρμογή της εξωσωματικής μικρογονιμοποίησης (ICSI) από το 1995 έχει χαρίσει νέες ελπίδες απόκτησης απογόνου.

Η σπουδαία αυτή επιστημονική εξέλιξη εμπλουτίζει τη θεραπευτική φαρέτρα των θεραπόντων ιατρών και για τα δύο φύλα, αρκεί να εφαρμόζεται σύμφωνα με τους επιστημονικούς κανόνες και εφόσον έχουν εξαντληθεί οι θεραπευτικές προσπάθειες για απόκτηση παιδιού με φυσικό τρόπο.

Του Δρ. Άλκη Καρανίκα, Ουρολόγου-Ανδρολόγου, Συνεργάτη Βιοκλινικής Θεσσαλονίκης, Μέλος Ομίλου Εταιρειών Υγείας Βιοιατρική.