Ο Άγης Πάγκαλος μάς συστήνει το πολιτιστικό κέντρο Ken Saro-Wiwa, το έργο του που διακρίθηκε από τα αρχιτεκτονικά βραβεία ΔΟΜΕΣ ως το καλύτερο υλοποιημένο έργο της τελευταίας πενταετίας.

Luc Boegly

Πριν από λίγες εβδομάδες, το αρχιτεκτονικό περιοδικό ΔΟΜΕΣ βράβευσε για 7η χρονιά τις καλύτερες αρχιτεκτονικές προτάσεις καθώς και τα σπουδαιότερα υλοποιημένα πρότζεκτς της πενταετίας 2011-2015. Κοινός παρονομαστής για την αξιολόγηση και ανάδειξη των καλύτερων έργων ήταν η Ελλάδα, είτε μέσα από έργα που συμβάλλουν στην αναβάθμιση του ελληνικού τοπίου, είτε μέσα από άλλα που δρουν με άξονα την ανάδειξη του εγχώριου ταλέντου διεθνώς. Έτσι, στα 7 χρόνια του θεσμού, έχουν κατατεθεί πάνω από 1000 προτάσεις, τόσο από Έλληνες και ξένους αρχιτέκτονες που προωθούν τη βελτίωση του ελληνικού αστικού χώρου, όσο και από Έλληνες που ζουν ή/και δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό, αφήνοντας έτσι το στίγμα τους στην περεταίρω ανάπτυξη της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής.

Τα τρία σημαντικότερα βραβεία αφορούν στην καλύτερη μελέτη, στο καλύτερο πρώτο έργο νέου αρχιτέκτονα και, τέλος, στο καλύτερο πραγματοποιημένο έργο, όλα για το διάστημα 2011-2015. Εμείς μιλήσαμε με τον αρχιτέκτονα που τιμήθηκε με το σημαντικότερο βραβείο του θεσμού, αυτό του καλύτερου πραγματοποιημένου έργου των τελευταίων πέντε ετών. Ο λόγος για τον Άγη Πάγκαλο, το ένα τρίτο του δημιουργικού γραφείου pangalos dugasse fiedmann architectes που εδράζεται στο Παρίσι και πριν από ένα χρόνο αναζωογόνησε με άκρως ιδιαίτερο τρόπο τη χρήση του πολιτιστικού κέντρου Ken Saro-Wiwa στο Παρίσι.

Ποια η ιδιαιτερότητά του εν λόγω χώρου μετά το «άγγιγμα» των τριών αρχιτεκτόνων; Η δημιουργία ουσιαστικού διαλόγου με την πόλη και τους πολίτες. Το Ken Saro-Wiwa λειτουργεί σαν ένας ζωντανός οργανισμός που μέσα από τους «διαφανείς» χώρους του τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από το εξωτερικό περιβάλλον με αποτέλεσμα να αναπροσαρμόζεται κάθε φορά με βάση τις εκάστοτε ανάγκες που ανακύπτουν. Η πρωτότυπη αρχιτεκτονική σύνθεση του γραφείου προσέφερε μια συμπληρωματική και απροσδόκητη διάσταση στο πρόγραμμα δραστηριοτήτων του κέντρου καθιστώντας τις επιφάνειες της πρόσοψης του κτιρίου σε καμβά καλλιτεχνικής έκφρασης. 

Μιλήστε μας λίγο για το κτίριο που σχεδιάσατε. Ποιος ο σκοπός του και πότε ξεκίνησε να λειτουργεί;

KenSaroWiwa

Το τοπικό πολιτιστικό κέντρο Ken Saro-Wiwa βρίσκεται στην καρδιά του 20ου διαμερίσματος της πόλης του Παρισιού, κοντά στην πλατεία NATION, σε ένα περιβάλλον γεμάτο ζωή, λαϊκό και πολυεθνικό. Σαν χώρος δημιουργίας και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, το κτίριο άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό το Ιανουάριο του 2015 και υποδέχεται σε 1500 τετραγωνικά μέτρα πολλαπλές καλλιτεχνικές δραστηριότητες από επαγγελματίες και ερασιτέχνες. Το κτίριο καταλαμβάνει ολόκληρη την έκταση του οικοπέδου. Η κάλυψη των αναγκών των διάφορων λειτουργιών και δραστηριοτήτων υλοποιείται σε μια σειρά επάλληλων ορόφων που καθένας τους αντιστοιχεί σε μία συγκεκριμένη χρήση: το θέατρο στο υπόγειο, η κυρίως υποδοχή στο ισόγειο, η μουσική και το graffiti στον πρώτο όροφο, οι καλές τέχνες στο δεύτερο όροφο, ο χορός στον τρίτο.

Luc Boegly

Αυτό που διαφοροποιεί το έργο μας από τα άλλα δεν είναι τόσο η ποιότητα του σχεδιασμού και της μορφής του αλλά κυρίως αυτό που το κτίριο επιτυγχάνει μέσω των ιδιαίτερων χρήσεων που προτείνει. Το Πολιτιστικό Κέντρο Ken Saro-Wiwa είναι ένας χώρος αφιερωμένος στις σύγχρονες αστικές καλλιτεχνικές εκφράσεις. Σχεδιάστηκε σαν ένα υπόβαθρο καλλιτεχνικής έκφρασης, σαν ένας καμβάς πάνω στον οποίο μπορεί κάνεις να ζωγραφίσει με σπρέι ή με μπογιά η να παρέμβει με οποιονδήποτε πιθανό δημιουργικό τρόπο. Οι χρήστες καλούνται όχι απλά να χρησιμοποιήσουν τον χώρο αλλά και να τον επαναπροσδιορίσουν, να τον μεταμορφώσουν, αφήνοντας τα έργα τους σαν ίχνη πάνω στους τοίχους. Ο εκτεθειμένος στη διασταύρωση των δρόμων, συμπαγής τσιμεντένιος τοίχος που περιβάλλει την αίθουσα ηχογραφήσεων του πρώτου ορόφου, αποτελεί έναν εμβληματικό «καμβά» επιτρέποντας στην όψη του κτιρίου να μεταβάλλεται συνεχώς καθώς κάθε καλλιτέχνης η μαθητευόμενος του graffiti παρεμβαίνει ζωγραφίζοντας το έργο του. Με αυτόν τον τρόπο το graffiti ξαναβρίσκει τον αυθεντικό χώρο έκφρασής του, μέσα στην πόλη, απευθείας πάνω στους τοίχους του κτιρίου.

Η διάκριση Δομές 2016 είναι πολύ σημαντική και τιμητική για την δουλειά μας πρώτον γιατί οι Δομές είναι το σημαντικότερο περιοδικό αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα και δεύτερον γιατί η κριτική επιτροπή αποτελείτο από τρεις αρχιτέκτονες (David Chiperfield, Campo Baeza, Enrique Walker) διεθνούς κύρους που είναι από τους καλύτερους στον κόσμο. Αλλά πιστεύω ότι το σημαντικότερο σε μία διάκριση, πέρα από την αναγνώριση της ποιότητας της δουλειάς μας, είναι ότι αποτελεί ένα ισχυρό μέσο έκφρασης, επικοινωνίας και ανταλλαγής των ιδεών βάση των οποίων σχεδιάστηκαν τα κτίρια.

Luc Boegly

Ένα πετυχημένο κτίριο είναι αυτό που «συνεχίζει να ζει στην μνήμη» του επισκέπτη ως εμπειρία του χώρου που έζησε μέσα σε αυτό. Θεωρούμε λοιπόν, ότι επιδίωξη της αρχιτεκτονικής πρέπει να είναι η δημιουργία των προσλαμβανουσών αυτών εμπειριών. Κατ’ επέκταση, περισσότερο από ένα χτισμένο περιβάλλον, η πόλη είναι για εμάς ένα πολύπλοκο σύνολο χρήσεων. Πιστεύουμε λοιπόν, ότι τα κτίρια που σχεδιάζουμε εντάσσονται στον πολεοδομικό ιστό όχι μόνο μέσω της μορφή τους αλλά κυρίως μέσω του τρόπου που ο πολίτης, ο χρήστης, τα αντιλαμβάνεται και τα χρησιμοποιεί.

Η χρηστικότητα και το κάλλος γεφυρώνονται στις ιδέες σας ή συνήθως το ένα υπερτερεί του άλλου; Kι αν ναι, ποιο;

Και οι δύο έννοιες συνυπάρχουν κατά όλη την διάρκεια του σχεδιασμού των κτιρίων, είναι αλληλένδετες και για εμάς δεν μπορεί να υπάρξει η μία χωρίς την άλλη. 

Luc Boegly

Αντιλαμβανόμαστε το περιβάλλον στην ευρύτερη υπόσταση του και στις πολλαπλές κλίμακες που καλύπτει η έννοια του. Για παράδειγμα, το κτίριο μας ανταποκρίνεται, μέσω της μορφής του, στον άμεσο και ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο και μέσω της εμβληματικής του εικόνας σε ολόκληρη την πόλη σαν σύνολο. Μέσω των ιδεών που αντιπροσωπεύει, απευθύνεται στον κόσμο, ενώ παράλληλα, εγγράφεται στις τοπικές οικονομικές συνθήκες παραγωγής της αρχιτεκτονικής ανταποκρινόμενο στο οικονομικό «περιβάλλον» της πόλης. Απαντά στην ιδιαιτερότητα των αναγκών της πόλης για ελκυστικότητα, του χρήστη για πρωτότυπες εμπειρίες και του πολίτη για πολεοδομική ποιότητα. Όλα αυτά τα στοιχεία μαζί αποτελούν το περιβάλλον μέσα στο οποίο εγγράφεται το κτίριο.

Luc Boegly

Όχι, θα έλεγα ότι αυτός είναι ο κοινωνικός ρόλος της πόλης και της γειτονιάς.

Σε αντίθεση με το Παρίσι, η Αθήνα είναι μια πόλη που ξεχωρίζει για τη χαώδη αρχιτεκτονική της, το mix&match που μαρτυρά τη μετάβαση από πολλές και διαφορετικές περιόδους στην ιστορία της. Είναι αυτό κάτι που βρίσκετε ενδιαφέρον ή προτιμάτε πόλεις με λίγο πιο ξεκάθαρο αρχιτεκτονικό ύφος σαν το Παρίσι;

Στην πραγματικότητα, η Αθήνα είναι πολύ πιο ομοιογενής απ’ ότι την περιγράφουμε και σε μορφολογικό επίπεδο, το Παρίσι πολύ λιγότερο ομοιογενές. Αυτό που διαφοροποιεί το Παρίσι από την Αθήνα είναι οι δημόσιοι χώροι της πόλης, η ποιότητά τους, και ο κοινωνικός και πολιτικός ρόλος που έχουν στην καθημερινή ζωή της πόλης. Κατ’ επέκταση, σχεδιάζοντας ένα κτίριο στο Παρίσι ο αρχιτέκτονας καλείται να ανταποκριθεί σε αυτήν την ποιότητα διαχειριζόμενος τις πολυσύνθετες αλληλοεπιδράσεις με το δημόσιο χώρο και την πόλη. Αυτό, αδιαμφισβήτητα εμπλουτίζει την μορφή και την ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος στο Παρίσι.

Luc Boegly

Σε ό,τι αφορά την αισθητική, όχι. Πιστεύω όμως ότι το γεγονός ότι είμαι «ξένος» στο Παρίσι, μου προσφέρει το πλεονέκτημα της «κριτικής απόστασης» από την πραγματικότητα και αυτό επηρεάζει τον τρόπο που αντιμετωπίζω, αναλύω και συνθέτω την αρχιτεκτονική. 

Luc Boegly

Αν και δεν πιστεύω ότι είμαι ο πιο επιμελής παρατηρητής την ελληνικής αρχιτεκτονικής σκηνής, διαπιστώνω, με μεγάλο ενδιαφέρον, ότι οι νέοι Έλληνες αρχιτέκτονες δεν έχουν πλέον το βλέμμα τους στραμμένο μόνο στην παραγωγή της αρχιτεκτονικής στο εξωτερικό. Αντιθέτως αναπτύσσουν ένα αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο εμπνευσμένο από την παράδοση της ελληνικής μοντέρνας αρχιτεκτονικής και αυτό συνεισφέρει στην εξέλιξη της ταυτότητας της ελληνικής αρχιτεκτονικής παραγωγής.

Σοφία Κανελλοπούλου
[email protected]