Η Μαριτίνα Κονταράτου μάς εξηγεί γιατί «η τέχνη υπήρξε πάντα το κατάλληλο μέσο για να ακουμπήσεις δύσκολα θέματα».

«Η τέχνη δεν αναπαράγει αυτό που βλέπουμε αλλά μάλλον μας κάνει να το δούμε», είχε πει κάποτε ο Paul Klee, συμπυκνώνοντας σε μία μόλις πρόταση όλη την ουσία της καλλιτεχνικής δραστηριότητας μέσα στην κοινωνία. Αυτή τη φράση φαίνεται να μετουσιώνει και το nefele festival, το ξεχωριστό φεστιβάλ που ξεκίνησε πριν από λίγες μέρες στο Μουσείο Μπουζιάνη και τη Σχολή Καλών Τεχνών, επιχειρώντας να προσεγγίσει ένα θέμα-ταμπού, όπως αυτό της ψυχικής υγείας, μέσα από την οπτική δεκάδων Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. Με τις έρευνες να σημάνουν τον συναγερμό για την πρωτοφανή έκρηξη ψυχικών νοσημάτων, πέντε ευρωπαϊκές χώρες (Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Ιρλανδία, Λιθουανία) ένωσαν τις δυνάμεις τους και συν-διοργάνωσαν το 1ο Ευρωπαϊκό Φεστιβάλ Τέχνης για την Ψυχική Υγεία, φιλοδοξώντας να ρίξουν τα τείχη της προκατάληψης που συχνά βαραίνουν τους ψυχικά πάσχοντες. Στο πλαίσιο αυτό, το nefele project αποπειράται να φωτίσει τις δυνατότητες της τέχνης ως εργαλείο θεραπείας, δίνοντας ταυτόχρονα την ευκαιρία σε νέους καλλιτέχνες να συνδιαλεχθούν καλλιτεχνικά με κοινό πεδίο έμπνευσης την ψυχική υγεία.

Η Μαριτίνα Κονταράτου μάς συστήνει το Nefele

Για να καταλάβουμε λίγο καλύτερα το nefele project, μιλήσαμε με τη Μαριτίνα Κονταράτου, υπεύθυνη εικαστικών, για το πλούσιο πρόγραμμα, τη συνέργεια και τον ρόλο της τέχνης σε μια κοινωνία γεμάτη προκαταλήψεις όπως η ελληνική.

Καταρχάς, σε τι διαφέρει το Nefele από το Αrt4More που γνωρίσαμε το 2007 και ποια η εξέλιξη της φετινής συν-διοργάνωσης;

Το ART4MORE είναι το ετήσιο φεστιβάλ Τέχνης και Ψυχικής Υγείας της Κ.Σ.Δ.Ε.Ο. «ΈΔΡΑ», ενώ το NEFELE είναι ο καρπός ενός συνεργατικού έργου πέντε ευρωπαϊκών φορέων (Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Iρλανδία, Λιθουανία) με εμάς ως συντονιστή. Με μεγαλύτερη οργανωτική ομάδα και πλουσιότερο πρόγραμμα, το φετινό φεστιβάλ διαρκεί 16 μέρες, μέσα στις οποίες έχουμε διεθνές περιεχόμενο και επισκέπτες καλλιτέχνες από το εξωτερικό. 

Ποια ιδέα σας ώθησε σε ένα συνεργατικό φεστιβάλ πέντε χωρών και πού στοχεύετε μέσα από αυτή τη συνέργεια; 

Το πιο ενδιαφέρον σε αυτό το κομμάτι είναι το γεγονός ότι όντως υπάρχουν πολλά φεστιβάλ Τέχνης και Ψυχικής Υγείας στην Ευρώπη χωρίς να επικοινωνούν ή να συνεργάζονται μεταξύ τους. Προσεγγίζουν μάλιστα τη σύνδεση τέχνης και ψυχικής υγείας με έναν ιδιαίτερο τρόπο το καθένα. Ο τρόπος αυτός έχει πολλά να δείξει για την πολιτική για την ψυχική υγεία που επικρατεί σε κάθε γωνιά της γης. Η φετινή διοργάνωση έφερε κοντά τους διάσπαρτους αυτούς φορείς στο να συζητήσουν στρατηγικές στο ίδιο τραπέζι, να ανταλλάξουν καλλιτεχνικό περιεχόμενο και να χτίσουν μια δίοδο επικοινωνίας. Ο στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε ισχυρότερη δικτύωση στο πεδίο της τέχνης και της ψυχικής υγείας, να αναδείξουμε κρυφές και ενδιαφέρουσες πτυχές του πεδίου αυτού και να αλλάξουμε την εικόνα και την προκατάληψη που επικρατεί γύρω από την ψυχική ασθένεια.

Τι θα δούμε φέτος στο Nefele;

Είναι μια διοργάνωση 16 ημερών με πάνω από 677 συντελεστές από 23 χώρες, 68 εκδηλώσεις από 15 ελληνικούς και ξένους συνεργαζόμενους φορείς, 112 εκτιθέμενα έργα, 7 events σε Δημόσιους χώρους, 27 ομιλίες και εργαστήρια. Αγγίζουμε τα πεδία του κινηματογράφου, του θεάτρου, των εικαστικών, της μουσικής, της λογοτεχνίας αλλά στρεφόμαστε και σε θέματα πιο επιστημονικά, όπως η η ψυχανάλυση και η θεραπεία μέσω τέχνης.

Invisible Cities

Στόχος της επιλογής ήταν να μπούμε στη θέση του φιλότεχνου κοινού και μη, και να προσφέρουμε κάτι για όλους. Άρα κάποιες από αυτές τις εκθέσεις έχουν μορφές τέχνης πιο κλασικές, όπως πίνακες, ενώ άλλες παρουσιάζουν έργα πιο μαζικής κουλτούρας όπως εικονογραφήσεις, πόστερς. Όλες συνθέτουν διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης του θέματος της ψυχικής υγείας μέσα από την τέχνη.

Αν έπρεπε να ξεχωρίσεις κάποια έκθεση από τη φετινή διοργάνωση, ποια θα επέλεγες και γιατί;

Δεν μπορώ να ξεχωρίσω κάποια γιατί, όπως είπα, κάθε μία απευθύνεται ίσως και σε ένα διαφορετικό κοινό. Στην έκθεση του Οπτικού Ακτιβισμού θα δούμε τέχνη του δρόμου, στρατευμένες αφίσες, φανζίν και εικονογραφήσεις για την ψυχική υγεία. Στην ατομική έκθεση του Χρόνη Μπότσογλου θα απολαύσει κανείς τα 12 πορτραίτα μεγάλων καλλιτεχνών που φιλοτέχνησε για να δείξει τον άνθρωπο πίσω από τον δημιουργό. Στην έκθεση Unconscious Playground θα δούμε σύγχρονα εικαστικά έργα που εξερευνούν τεχνικές του αυτοματισμού, ενώ η έκθεση φωτογραφίας έχει προσεγγίσεις της ψυχικής υγείας με έργα από όλο τον κόσμο.

Πιστεύεις πως η τέχνη θα μπορούσε να λειτουργήσει εκπαιδευτικά για την καταπολέμηση του κοινωνικού στίγματος στην Ελλάδα;

Η ψυχική υγεία είναι πραγματικά ταμπού και δεν έχουμε ρίξει σχεδόν κανέναν από τους φράχτες προκατάληψης για το θέμα αυτό. Αυτό κάνει τη δουλειά ενός τέτοιου φεστιβάλ δυσκολότερη στο να προσεγγίσει το ευρύ κοινό, αλλά σημαντικότερη. Η τέχνη πάντα υπήρξε κατάλληλο μέσο για να ακουμπήσεις δύσκολα θέματα. Μέσα από τα καλλιτεχνικά έργα εξερευνάς τις σκοτεινές πτυχές αλλά και βγάζεις στο φως ό,τι θες να εκφράσεις.

Δεν υπάρχει διαφορά στην αντιμετώπιση από οποιαδήποτε άλλη έκθεση σύγχρονης τέχνης που θα επισκεφθεί ένας φιλότεχνος, ωστόσο έχουμε και πολλούς από το πεδίο της ψυχολογίας και των κοινωνικών επιστημών που επισκέπτονται τις εκθέσεις μας. Συνήθως η ευαισθητοποίηση μέσα από τις εκθέσεις αυτές έρχεται υπογείως, όταν ο επισκέπτης απολαμβάνει την καλλιτεχνική εμπειρία αλλά φεύγοντας εντυπώνονται μηνύματα, συναισθήματα και μια ολόκληρη διαφοροποίηση στη στάση του απέναντι στο θέμα.

Έχουμε συχνά ακούσει για θεραπείες ψυχικών νοσημάτων που χρησιμοποιούν (και) την τέχνη ως εργαλείο. Θα μπορούσαμε να πούμε πως κάτι τέτοιο συμβαίνει και μέσα από την έκθεση Artist Residencies;

Η έκθεση Artist Residencies ήταν ένα πρότζεκτ όπου καλλιτέχνες επισκέφθηκαν δομές και δημιούργησαν με τα μέλη συλλογικά έργα. Ήταν μια δράση που δεν είχε θεραπευτικό προφίλ, αφορούσε την “καλλιτεχνική πρακτική” μέσα στις μονάδες και όχι την θεραπεία. Όμως οι μαρτυρίες των συμμετεχόντων απέδειξαν πως τελικά το πρότζεκτ λειτούργησε και θεραπευτικά, γιατί υπήρξε ειλικρινής ανθρώπινη επαφή και μοίρασμα. Επίσης, οι πάσχοντες ήρθαν σε επαφή με υλικά και τεχνικές που δεν είχαν δοκιμάσει και τους απελευθέρωσαν συναισθήματα.

César Blay Cuquerella

Ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι πολύ σημαντικός, καθώς η ματιά του βοηθά εμάς τους υπόλοιπους να δούμε ή να νιώσουμε την ουσία. Είναι υποχρέωση της κοινωνίας να δίνει το χρόνο και τους πόρους στους καλλιτέχνες για να συνεχίσουν να κάνουν αυτό που κάνουν. Από το περιβάλλον των καλλιτεχνών που γνωρίζω, η ποιότητα της ελληνικής καλλιτεχνικής δημιουργίας ανεβαίνει συνεχώς, αγγίζει και πιο εφαρμοσμένα πεδία και απευθύνεται και σε διεθνείς αγορές.

Τα τελευταία χρόνια η τέχνη έχει βγει στο δρόμο (street art, αφίσες, εικαστικές παρεμβάσεις). Πώς αξιοποιείται ο οπτικός πολιτισμός ως μέσο ακτιβισμού από τον καλλιτέχνη;

Είναι αλήθεια πως η τέχνη του δρόμου, η μαζική τέχνη, είναι η πλέον κατάλληλη για να «ταράξει τα νερά» πάνω σε ένα κοινωνικό ζήτημα. Οι εικόνες έχουν τη δύναμη να αιχμαλωτίζουν, να σοκάρουν ή να προσκαλούν σε κινητοποίηση. Πολλές από αυτές τις “ακτιβιστικές” εικόνες έγιναν σύμβολα για την εποχή τους, δημιουργώντας μια «οπτικοποιημένη δημοσιογραφία» των τοίχων της πόλης πάνω σε σημαντικά κοινωνικά δεδομένα της εποχής.

Στην έκθεση του οπτικού ακτιβισμού θα δούμε κάποιους καλλιτέχνες που οπτικοποιούν διαταραχές, ο καθένας με το δικό του τρόπο. Έτσι το κοινό αποκτά κάποια γνώση στο πεδίο και οικειοποιείται το γεγονός ότι κάποιοι μπορούν και μιλούν πλέον ελεύθερα, και ενδιαφέρονται για θέματα ψυχικής υγείας. Επίσης έχουμε και κάποιους καλλιτέχνες που εκμυστηρεύονται οι ίδιοι ότι πάσχουν από κατάθλιψη και εκθέτουν έργα τα οποία δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής. Τέλος, για την κατάθλιψη μιλούν και κάποιες από τις ταινίες που θα προβληθούν στο φεστιβάλ, ενώ επιπλέον το ζήτημα θα τεθεί και στο φόρουμ.

Η Μαριτίνα Κονταράτου είναι θεωρητικός τέχνης και εργάζεται στην Κ.Σ.Δ.Ε.Ο. «ΕΔΡΑ» από το 2009 ως υπεύθυνη πολιτιστικών. Στο NEFELE έχει αναλάβει τη διοργάνωση και επιμέλεια του εικαστικού τμήματος. Η Κ.Σ.Δ.Ε.Ο. «ΈΔΡΑ» διοργανώνει επί 9 χρόνια το ART4MORE, ενώ διεξάγει προγράμματα θεραπείας μέσω τέχνης και καλλιτεχνικής εκπαίδευσης για παιδιά και μεγάλους.

Δείτε το πλήρες ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ του Nefele festival.

ΣΟΦΙΑ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ / [email protected]