Ο Νικήτας Τσακίρογλου ενσαρκώνει τον τοκογλύφο Σάυλοκ, από σήμερα το βράδυ στο Ακροπόλ, στην παράσταση «Ο έμπορος της Βενετίας».

Τον θαυμάσαμε πριν λίγα χρόνια ως συγκλονιστικό Βασιλιά Ληρ, με τη σκηνοθετική ματιά του Λιβαθινού. Φέτος ο Νικήτας Τσακίρογλου, επιστρέφει στο σαιξπηρικό ρεπερτόριο προσθέτοντας έναν ακόμη απαιτητικό ρόλο στο ενεργητικό του. Με την σκηνοθετική καθοδήγηση του Σπύρου Ευαγγελάτου θα ερμηνεύσει τον τοκογλύφο Σάυλοκ, στον «Έμπορο της Βενετίας» που παρουσιάζεται στην κεντρική σκηνή του Ακροπόλ (πρεμιέρα 25 Οκτωβρίου).

Η υπόθεση του έργου είναι λίγο ή πολύ γνωστή: ένας έμπορος από τη Βενετία, ο Αντόνιο (στο ρόλο ο Λάζαρος Γεωργακόπουλος), προκειμένου να βοηθήσει τον φίλο του Μπασάνιο (Μάξιμος Μουμούρης) να κερδίσει την καρδιά της πλούσιας Πόρσιας (Μαρία Σκουλά), δανείζεται χρήματα από τον Εβραίο τοκογλύφο, Σάυλοκ.

Όμως αυτή η συμφωνία επισφραγίζεται με έναν τρομερό όρο: αν δεν εξοφλήσει το χρέος του εγκαίρως, ο Σάυλοκ έχει το δικαίωμα να κόψει ένα κομμάτι από τη σάρκα του. Όταν ο Αντόνιο βρίσκεται αντιμέτωπος με αιφνίδια οικονομική καταστροφή, ο Σάυλοκ απαιτεί να τηρηθεί η συμφωνία.

Αμέτρητες μελέτες έχουν γραφεί για τον χαρακτήρα του Σάυλοκ: αναπαράγει τα αντισημιτικά στερεότυπα και τις προκαταλήψεις για τους Εβραίους, ή αντίθετα το έργο καυτηριάζει την κοινωνική αδικία που υφίσταται ο ήρωας;

Ο Νικήτας Τσακίρογλου, παίρνει τη θεατρική σκυτάλη, από πολλούς σημαντικούς Έλληνες ηθοποιούς οι οποίοι αναμετρήθηκαν με το συγκεκριμένο ρόλο, όπως για παράδειγμα τους Αλέξη Μινωτή, Βασίλη Διαμαντόπουλο, Γιώργο Μιχαλακόπουλο, Γιώργο Κιμούλη κ.α. Για τη «διπλή ανάγνωση» του Σάυλοκ, ο Νικήτας Τσακίρογλου τονίζει: «Δεν ξέρει κανείς πού να τον τοποθετήσει. Πιστεύω ότι αυτό το δίλημμα το είχε και ο Σαίξπηρ όταν έγραφε το έργο. Υπάρχουν λόγια στο κείμενο που υποτίθεται ότι στιγματίζουν το κοινωνικό κατεστημένο εκείνης της εποχής, καθώς οι Εβραίοι εκείνη την περίοδο ήταν παραγκωνισμένοι και ο μόνος τρόπος επιβίωσης γι’ αυτούς ήταν η τοκογλυφία. Στη Βενετία οι Εβραίοι ζούσαν σε γκέτο έξω από τα τείχη της πόλης και ήταν υποχρεωμένοι να φορούν κόκκινο καπέλο για να αναγνωρίζεται η φυλή τους. Κάπου μάλιστα είχα διαβάσει ότι δια νόμου δεν μπορούσαν να εργαστούν ως ράφτες ή να έχουν σχέση με το εμπόριο υφασμάτων. Όταν όμως υπάρχει ένας περιορισμός ξέρουμε πολύ καλά ότι προκύπτουν αντιδράσεις που διαφθείρουν και τους ίδιους τους ανθρώπους. Ο Σάυλοκ πολιτογραφήθηκε με αυτό το όνομα: όταν δηλαδή θέλει κάποιος να μιλήσει για τοκογλυφία ή μισαλλοδοξία αναφέρεται στον Σάυλοκ».

Σάυλοκ: θύτης και θύμα

Ο Νικήτας Τσακίρογλου προσπαθεί-όπως πάντα-να υπερασπιστεί τον ρόλο του, αναζητώντας τα βαθύτερα αίτια της συμπεριφοράς του. Όπως δηλώνει χαρακτηριστικά: «Η όποια δικαιολογία του Σάυλoκ έγκειται στο ότι βιώνει τον κοινωνικό παραγκωνισμό. Επιπλέον του κλέβουν την κόρη του και καταλήγει σε μια κατασκευασμένη δίκη. Ο Δόγης ο οποίος καλείται να λύσει το πρόβλημα ως δικαστής τον προτρέπει εκ των προτέρων να υποχωρήσει, οπότε η δικαιοσύνη είναι προκατειλημμένη . Το στοίχημα το οποίο είχε βάλει δεν ήξερε ότι θα βγει εκ των προτέρων εις βάρος του Αντόνιο. Στο τέλος ο έμπορος συνεχίζει να υπάρχει, αντίθετα στον Σάυλοκ, ο οποίος έχει χάσει το μοναδικό του στήριγμα, την κόρη του, όχι μόνο του αφαιρούν την περιουσία αλλά και του επιβάλλουν να αλλάξει θρησκεία και να γίνει χριστιανός. Νομίζω ότι από θύτης στο τέλος γίνεται θύμα. Στο έργο υπάρχει μια κατασκευή εις βάρος αυτού του ήρωα. Προσπαθώ να τον προσεγγίσω και να τον δικαιολογήσω, κάτι που οφείλει να κάνει πάντα ο ηθοποιός. Δεν μπορώ να σταθώ απέναντί του αποστασιοποιημένα και αντικειμενικά, γιατί αυτό δεν το κάνει ούτε ο Σαίξπηρ. Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να το κάνει ο Μπρεχτ σε ένα δικό του έργο. Στον Έμπορο της Βενετίας τα συμπεράσματα οφείλει να τα βγάλει ο θεατής».

Τα όρια του χρέους

Μέχρι ποιου σημείου ένα χρέος είναι ηθικό και νόμιμο; Ένα από τα ερωτήματα του έργου ενδεχομένως αποκτά ξεχωριστή βαρύτητα για τον Έλληνα θεατή που βιώνει το εθνικό θρίλερ της κρίσης και του αέναου χρέους. «Η ανάγνωση κάθε έργου γίνεται σύμφωνα με την εποχή σου. Ζούμε σε μια περίοδο κατά την οποία ο ρατσισμός, η μισαλλοδοξία και η μη αποδοχή της ετερότητας, κάνουν το έργο να φαίνεται πολύ σύγχρονο. Νομίζω ότι ο θεατής θα βρει μια πάρα πολύ καλή αναφορά σε γεγονότα και προβλήματα της κοινωνίας μας που δυστυχώς παραμένουν άλυτα», σχολιάζει ο Νικήτας Τσακίρογλου, ενώ προσθέτει και μια ενδιαφέρουσα πληροφορία για την ερμηνεία του έργου, στη Γερμανία του Χίτλερ: « Την περίοδο που είχε αρχίσει να ανεβαίνει το κόμμα του Χίτλερ αυτό το έργο παιζόταν κατά κόρον , με την έννοια όμως του αντισημιτισμού. Παίζει σημαντικό ρόλο η εποχή. Για παράδειγμα, αν ζούσα την περίοδο της ανόδου του ναζισμού ίσως να μην μου επιτρεπόταν να έχω μια τέτοια ερμηνεία».

Η άνοδος του νεοναζισμού στην Ελλάδα και η σύνδεσή της με την οικονομική κρίση απασχολεί τον ηθοποιό: «Ο Έμπορος της Βενετίας είναι ένα από τα λίγα έργα στα οποία υπάρχει τόσο έντονη αναφορά στο χρήμα. Από το οικονομικό αλισβερίσι, κάποιος κερδίζει και κάποιος χάνει.

Λοιπόν αυτοί που χάνουν είναι οι στερημένοι και οι φτωχοί. Το κράτος πρέπει να προβλέπει να μη φτάνουν οι άνθρωποι σε τέτοιο σημείο ώστε να προσπαθούν να βρουν καταφύγιο σε τέτοιου είδους ιδεολογίες».

Ο Σαίξπηρ στο ελληνικό θέατρο

Ο Νικήτας Τσακίρογλου έχει ερμηνεύσει αρκετά έργα του σαιξπηρικού ρεπερτορίου, από το «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» και τον «Βασιλιά Ληρ», μέχρι τη νέα σκηνοθετική πρόταση του Σπύρου Ευαγγελάτου. Σε αυτή τη διαδρομή, πώς κρίνει την τύχη του σαιξπηρικού ρεπερτορίου στην ελληνική σκηνή; «Δυστυχώς οι οικονομικές συνθήκες του ελληνικού θεάτρου δεν επιτρέπουν να ανεβαίνουν συχνά αυτά τα έργα. Γιατί είναι μεγάλα και πολυδάπανα αυτά τα καράβια, με αποτέλεσμα ο θεατής να τα στερείται. Αυτά τα έργα κατά τη γνώμη μου οφείλει να τα παρουσιάζει το Εθνικό θέατρο.

Όπως γίνεται με την αρχαία τραγωδία ή κωμωδία που παρουσιάζονται το καλοκαίρι σε διάφορα θέατρα, οφείλει και το χειμώνα να περιλαμβάνει στο ρεπερτόριο τους σημαντικούς συγγραφείς οι οποίοι αποτελούν πηγές πολιτισμού και πνεύματος.

Παλαιότερα δεν υπήρχε περίπτωση να μην υπάρχει ο Σαίξπηρ στο ρεπερτόριο ενός κρατικού θεάτρου. Στο ελεύθερο θέατρο είναι δύσκολο να ανεβάσεις Σαίξπηρ. Το κατανοώ γιατί υπήρξα θιασάρχης και σκεφτόμουν πολύ το ρεπερτόριο. Ο ηθοποιός και ο παραγωγός έχουν τα πόδια τους σε δύο διαφορετικές βάρκες. Στη μια βάρκα βρίσκονται η επιτυχία και το χρήμα και στην άλλη η χασούρα, ακόμη κι αν υπάρχει αναφορά σε ένα ρεπερτόριο εκλεκτό το οποίο όμως δεν γνωρίζουν αν θα ακολουθήσει ο κόσμος», απαντάει ο ίδιος.

Μια σχέση ετών, σφυρηλατημένη στο θεατρικό σανίδι συνδέει τον Νικήτα Τσακίρογλου με τον Σπύρο Ευαγγελάτο, έναν σκηνοθέτη με διαμορφωμένη πλέον καλλιτεχνική ταυτότητα. Όπως επισημαίνει ο Νικήτας Τσακίρογλου: «Με τον Σπύρο Ευαγγελάτο έχουμε τελειώσει μαζί τη σχολή του Εθνικού Θεάτρου και έχουμε συναντηθεί σε σημαντικές και μοντέρνες παραστάσεις, όπως για παράδειγμα στην Πείνα και τη δίψα του Ιονέσκο, στον Φάουστ, στον Ερωτόκριτο, στον Κασπαρ του Χάντκε. Ο Σπύρος είναι ένας σκηνοθέτης που σέβεται πρώτα τα κείμενα και δίνει το κύριο βάρος στο λόγο. Σίγουρα δεν είναι μεταμοντέρνος. Μπορείτε να μου πείτε, άλλοι σκηνοθέτες, όπως ο Λιβαθινός με τον οποίο έκανα το Ληρ, δεν σέβονται τα κείμενα; Βεβαίως και σεβάστηκε το έργο ο Λιβαθινός και ήταν ακριβής αλλά ο κάθε σκηνοθέτης έχει τις δικές του θέσεις και απόψεις και αυτό είναι καλό για το χώρο της τέχνης. Για παράδειγμα, πρόσφατα δούλεψα με τον Μπομπ Γουίλσον, έναν σημαντικό σκηνοθέτη με περίσσευμα αισθητικής σε ένα έργο δικό μας. Δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ ότι η Οδύσσεια θα αντιμετωπιζόταν με τέτοιο τρόπο. Η παράστασή του αγαπήθηκε από τον κόσμο και οι εντυπώσεις από την παρουσίαση του έργου στην Ιταλία ήταν άριστες. Γι αυτό και δεν μπορώ να κρίνω. Όπως οφείλω να υπηρετήσω το έργο, οφείλω να υπηρετήσω και την άποψη του σκηνοθέτη».

Τα δεινά του δανεισμού

Από το δράμα του χρέους του Αντόνιο, σύντομα η συζήτηση με τον Νικήτα Τσακίρογλου ξεστρατίζει στο εγχώριο δράμα του ελληνικού χρέους: «Ο Πλούταρχος μας έχει μιλήσει για τα δεινά του δανείζεσθαι. Κανένας άνθρωπος και κανένα κράτος δεν πρέπει να φτάνουν σε αυτό το σημείο γιατί μπαίνει σε διαδικασία υποταγής στον δανειστή του. Έχουμε περιέλθει σε δεινή κατάσταση στον τόπο μας εξαιτίας της ανάγκης μας να δανειστούμε. Έχουμε βρεθεί σε μια διαδικασία χωρίς τέλος γιατί ποτέ δεν θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στο χρέος και τις οφειλές μας. Ο Σάυλωκ ζητάει τη σάρκα του Αντόνιο. Οι δανειστές μας μπορεί να μην ζητούν σάρκα, αλλά με τον τρόπο τους τρώνε τις σάρκες ενός λαού, από τη στιγμή που μπαίνουν θέματα υγείας, παιδείας, απολύσεων κ.τ.λ. Επιπλέον δίνουν την ευκαιρία στον ρατσισμό να αναπτυχθεί. Τα πράγματα είναι φανερά.

Οι πολιτικοί μας έχουν φτάσει κι αυτοί σε αδιέξοδο. Γιατί υπάρχει μια ημερομηνία λήξης που σου ακουμπάει το μαχαίρι, όπως το ακουμπάει ο Σάυλοκ στον Αντόνιο. Το έργο λέει, περίμενε, μη χύσεις αίμα, αλλά εδώ βλέπουμε ότι έχουμε αυτοκτονίες. Δεν μπορούμε να κάνουμε διαλέξεις αλλά οφείλουμε όλα αυτά να τα απευθύνουμε στο σκεπτόμενο κοινό», σχολιάζει ο ηθοποιός.

Ωστόσο δεν κρύβει την απογοήτευσή του: «Ο πνευματικός κόσμος δεν βρίσκεται σε εγρήγορση ώστε να δώσει ερεθίσματα στο λαό να αναπτύξει διαφορετικές σκέψεις και αντιδράσεις –γιατί όχι. Και η αντίδραση εντάσσεται στους νόμους της φυσικής, στους νόμους της ζωής. Αυτή τη στιγμή ο Έλληνας περιμένει αυτόν που θα τον οδηγήσει και θα του ανοίξει ένα φως στη ψυχή και τη σκέψη του. Τα Μ.Μ.Ε μας αποπροσανατολίζουν από τον κύριο στόχο, την κοινωνική μας δικαίωση. Φταίξαμε, εντάξει. Πρέπει να το πληρώσουν και τα παιδιά, των παιδιών μας; Ας στήσουν στον τοίχο όλη αυτή τη γενιά, στην οποία ανήκω κι εγώ αλλά οι νέοι δεν χρωστούν να πληρώνουν αμαρτίες γονέων. Έχω εγγόνια. Προσπαθώ να ανταποκρίνομαι στις απαιτήσεις του κράτους για να μην αφήσω χρέος στο παιδί μου και μετά με καταριέται. Σήμερα ακόμη και να αφήσεις περιουσία στο παιδί σου, του δημιουργείς τραγικές καταστάσεις. Πώς θα ανταπεξέλθει, όταν υπάρχει τέτοια ανεργία; Δεν είμαι εφησυχασμένος. Δεν μπορώ να κλειστώ στο καβούκι μου και να βαυκαλίζομαι στο όνομα της τέχνης μου. Είναι καιρός η τέχνη να μπει στην υπηρεσία του λαού. Υπάρχει ένας κίνδυνος να γίνει μπροσούρα, σύνθημα, όμως πιστεύω ότι αν είσαι ικανός καλλιτέχνης μέσα από το έργο σου μπορείς να βοηθήσεις και τον κόσμο και τον εαυτό σου», καταλήγει.

Ταυτότητα παράστασης: μετάφραση: Μίνως Βολανάκης. Σκηνοθεσία: Σπύρος Α. Ευαγγελάτος. Σκηνικά: Γιώργος Πάτσας. Κοστούμια: Γιάννης Μετζικώφ. Μουσική: Γιάννης Αναστασόπουλος. Βοηθός σκηνοθέτη: Παναγιώτης Μιχαλόπουλος. Διανομή: Νικήτας Τσακίρογλου (Σάυλοκ), Μαρία Σκουλά (Πόρσια), Λάζαρος Γεωργακόπουλος (Αντόνιο), Μάξιμος Μουμούρης (Μπασάνιο), Παντελής Δεντάκης (Λάνσελοτ), Τζίνη Παπαδοπούλου (Νερίσα), Θανάσης Κουρλαμπάς (Γκρατσιάνο), Κώστας Κορωναίος (Λορέντζο), Χριστιάννα Μαντζουράνη (Τζέσικα), Γιώργος Ψυχογιός (Πρίγκιπας της Αραγκόν, Τουμπάλ), Δημήτρης Καραμπέτσης (Δόγης της Βενετίας), Θωμάς Γκαγκάς (Γερο-Γκόμπο, Σολάνιο), Γεράσιμος Σκαφίδας (Σαλέριο, Πρίγκιπας του Μαρόκου).

Πληροφορίες: Πρεμιέρα σήμερα (25 Οκτωβρίου) στην κεντρική σκηνή του Ακροπόλ. Ιπποκράτους 9 – 11, τηλ. 210.3643700.

Μάνια Στάικου