Από την Σμαρώ Κώτσια, Θεατρολόγο - Κριτικό Θεάτρου.

Ο Νικολάι Γκόγκολ (1809-1852), ουκρανικής καταγωγής, κατέχει μια εξέχουσα θέση στη Ρωσική λογοτεχνία του 19ου αιώνα. Με την κέραια ρεαλιστική γραφή του, το καυστικό του χιούμορ και τη διεισδυτική του ματιά κριτικάρει με εύστοχο τρόπο την  τσαρική κοινωνία και τον κρατικό μηχανισμό της εποχής. Συγγράφει μοναδικής δύναμης και αλήθειας θεατρικά έργα, διηγήματα, νουβέλες και ένα και μοναδικό μυθιστόρημα, τις "Νεκρές ψυχές". Η δημοσίευση των έργων του πάντοτε προκαλούσε τριγμούς στη ρωσική κοινωνία ενεργοποιώντας τόσο τη λογοκρισία όσο και τον πνευματικό κόσμο αλλά και το απλό κοινό.

Οι "Νεκρές ψυχές" , το κύκνειο άσμα του, αποτελεί το κορυφαίο του έργο, το οποίο, αν και τελειώνει με μια ημιτελή φράση, θεωρείται από πολλούς πλήρες στην υπάρχουσα μορφή.

Το μυθιστόρημα αρχίζει να το γράφει στη Ρώμη, όπου βρίσκεται μετά από πολλές απογοητεύσεις και περιπέτειες, που είχε βιώσει στην πατρίδα του. Όταν το ολοκληρώνει, επιστρέφει στη Ρωσία και το εκδίδει το 1842. Φύση ευαίσθητη, πιστεύει  ότι έχει αδικήσει τη Ρωσία με αυτό το έργο του, ότι της κάνει κακό και θέλει να επανορθώσει γράφοντας αλλά δύο μυθιστορήματα τις 'Αφυπνισμένες ψυχές" και τις "Ξυπνημένες ψυχές". Όμως μέσα σε μια δύνη έντονης θρησκοληψίας και βαριάς κατάθλιψης, καίει τα γραπτά του δεύτερου τόμου, δεν σιτίζεται και οδηγείται στην αυτοκτονία.

Στο μυθιστόρημα  περιγράφονται με ρεαλιστικό και κωμικοτραγικό τρόπο οι περιπέτειες σε μια διεφθαρμένη κοινωνία, ενός παμπόνηρου και αδίστακτου τυχοδιώκτη, του Πάβελ Ιβάνοβιτς Τσίτσικωφ, ο οποίος προέρχεται από τη μεσαία τάξη και θέλει να ανέλθει κοινωνικά βάσει σχεδίου. Για αυτόν τον λόγο διασχίζει τη ρωσική επαρχία, με το όνομα "Ν", προκειμένου να αγοράσει, σε εξευτελιστική τιμή, δουλοπάροικους, που έχουν πεθάνει, δηλαδή 'νεκρές ψυχές', ανάμεσα σε δύο απογραφές (κάθε 10 χρόνια γινόταν απογραφή), εκμεταλλευόμενος το κοινωνικό σύστημα της δουλοπαροικίας. Οι γαιοκτήμονες πληρώνουν κεφαλικό φόρο για αυτές τις 'νεκρές ψυχές',  όπως και για τις  ζωντανές ψυχές, που τους ανήκουν μαζί με τη γη, μέχρι την επόμενη απογραφή. Οπότε υπάρχει ένα ισχυρότατο κίνητρο και από τις δύο πλευρές -αγοραστή και πωλητή- που οδηγεί σε μια ανήθικη και στυγνή αγοραπωλησία. Ο Τσίτσικωφ σκοπεύει να βάλει υποθήκη αυτές τις ' νεκρές ψυχές ' για να πάρει δάνειο και έτσι να μπορέσει να αγοράσει γη για να ιδρύσει μια αποικία, με 'έπαθλο' την απόκτηση υψηλής θέσης στη ρωσική κοινωνία.

 

Σε αυτό το έργο ο Γκόγκολ, με πνεύμα επικρικό και χλευαστικο χιούμορ, ασκεί κριτική στο απάνθρωπο σύστημα της φεουδαρχίας, το οποίο θεωρεί τους δουλουπάροικους, ανθρώπους κατώτατης τάξης. Καυτηριάζει με τόλμη, τις άθλιες συνθήκες κάτω από τις οποίες εργάζονται, τη στέρηση της ελευθερίας, της ανεξαρτησίας καθώς και την απαξίωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας τους. Πραγματοποιεί μια κατάβαση στην άβυσσο της ανθρώπινης ψυχής και σμιλεύει με την πένα του μια 'τοιχογραφία' της τσαρικής κοινωνίας και ειδικότερα της ρωσικής επαρχίας, όπου αποτυπώνει με σατυρική διάθεση τον ηθικό ξεπεσμό, την απροκάλυπτη κοινωνική αναρρίχηση, την υποκρισία, τη διαφθορά, την κολακεία, τη γραφειοκρατία, τον εκμαυλισμό και τη πνευματικη παρακμή της μεσαίας και της αστικής τάξης.

Η Σοφία Καραγιάννη, με πείρα στη θεατρική απόδοση λογοτεχνικών κειμένων, για σκόμα μια φορά επιχειρεί έναν άθλο και επιτυγχάνει να μεταγράψει, επάξια, ακέραιο το πνεύμα και τις συγγραφικές ποιότητες του Γκόγκολ στην πρώτη σκηνική παρουσίαση των "Νεκρών ψυχών". Η Καραγιάννη πραγματοποιεί τη θεατρική διασκευή του έργου μαζί με τη συμβολή της Σβετλάνας Μαμαλούι στη δραματουργία. Η σκηνοθετική προσέγγιση της Καραγιάννη αποτυπώνει την τολμηρή σάτιρα του Γκόγκολ και ταυτόχρονα  αναδεικνύει τη διαχρονικότητα της κριτικής του ματιάς. Δημιουργεί μια 'χειροποίητη' παράσταση, με έντονη σωματικμότητα, αμείωτη ένταση, φρενήρεις ρυθμούς, γκροτέσκα παρουσίαση χαρακτήρων, καταιγισμό πολλαπλών μεταμορφώσεων των ηθοποιών.  Με επιστέγασμα ένα συγκλονιστκό φινάλε με τον αχό των αδικαίωτων νεκρών ψυχών να κρίνουν και να 'τιμωρούν' τους εκμεταλλευτές τους, κατά μια έννοια ανά τους αιώνες.

Η Μαργαρίτα Τρίκκα καθοδηγεί τους ηθοποιούς σε μια ευρηματική κινησιολογία, η οποία αποτυπώνει το λίκνισμα της άμαξας (μπρίτσκα), τον καλπασμό των αλόγων, τη συντροφικότητα των πιστών σκύλων.... Τό λιτό σκηνικό της Γεωργίας Μπούρδα αποτελείται από ξύλινες τροχήλατες πλατφόρμες που διαμορφώνουν τον εκάστοτε χώρο δράσης. Τα δε κοστούμια της φέρουν το 'χρώμα' της ρώσικης κουλτούρας και τονίζουν την προσωπικότητα του κάθε ρόλου. Η μουσική σύνθεση του Γιώργου Χριστιανάκη καθώς και οι φωτισμοί της Βασιλικής Γώγου χαρίζουν στο σκηνικό σύμπαν  μια έντονη ατμοσφαιρική θεατρικότητα.

Η θεατρική ομάδα GAFF είναι μια σφιχτοδεμενημένη ανδροκρατούμενη ομάδα, η οποία μεγαλουργεί κάτω από τη σκηνοθετική μπαγκέτα της Σοφίας Καραγιάννη, καταθέτοντας υψιλές υποκριτικές ικανότητες. Ο Ιωσήφ Ιωσηφίδης είναι ένας χαρισματικός ηθοποιός με εξαιρετική υποκριτική δύναμη, ιδιαίτερη πλαστικότητα στις εκφράσεις του προσώπου και του σώματος. Πλάθει έναν Τσίτσικωφ ανελάητα ψυχρό, αναδεικνύοντας τις σκοτεινές πτυχές του ήρωα και ταυτόχρονα 'επενδύει' στην εξωτερική εμφάνισή του: με την κυρτή στάση του σώματος, γειρτούς ώμους και προτεταμένο το κεφάλι, έκφραση άμυνας και επίθεσης. που πραπέμπει σε έναν τρόπο επιβίωσης. Η δυναμική τετράδα των ηθοποιών: Χρήστου Παπαδόπουλου, Κωνσταντίνου Πασσά, Διονύση Λάνη, Γιάννη Μάνθου κινείται σαν 'δορυφόρος' γύρω από τον Τσίτσικωφ, μεταμορφώνεται σε πολλαπλούς ρόλους με ασύλληπτη ταχύτητα, ενσαρκώνοντας συναρπαστικά: σκυλιά, άλογα, γελοίους γαιοκτήμονες, αφελείς και επιδειξιομανείς αξιωματούχους, αργόσχολους κρατικούς υπαλλήλους, μια φιλάργυρη γριά γαιοκτήμονα......  και  πραγματοποιεί αστραπιαία τις αλλαγές του σκηνικού. Ακόμα και όταν δεν παίζουν κάποιοι ηθοποιοί, βρίσκονται σε διαρκή εγρήγορση κινώντας ρυθμικά το κεφάλι τους, διατηρώντας έτσι ένα εσωτερικό τέμπο, σαν  'μαργιονέτες έτοιμες να δράσουν'.

  Δείτε περισσότερα.