Ο σκηνοθέτης σκιαγραφεί το αφηρημένο πορτρέτο της γυναίκας που τον μεγάλωσε υποβάλλοντας παράλληλα τα σέβη του στη μαγεία της ασπρόμαυρης καθημερινότητας. Ασπρόμαυρης κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Αναμοχλεύοντας το παρελθόν και την παιδική του ηλικία, ο Μεξικανός σκηνοθέτης, Alfonso Cuarón, επέστρεψε έπειτα από 18 χρόνια στην πατρίδα του για να δημιουργήσει με ευαισθησία μια ταινία βγαλμένη από τη μνήμη του, γεμάτη αγάπη για τις γυναίκες που τον μεγάλωσαν, εστιάζοντας, ωστόσο, κυρίως σε μία, τη νταντά του. Το Roma, με την υπογραφή του Cuarón σε σενάριο, σκηνοθεσία, μοντάζ και διεύθυνση φωτογραφίας είναι ένα έργο προσωπικό και αναμφίβολα για τον ίδιο ένα έργο ζωής, το οποίο μάλιστα του χάρισε τον Χρυσό Λέοντα στο 75ο Φεστιβάλ της Βενετίας και τρεις υποψηφιότητες στις Χρυσές Σφαίρες ενώ έπονται τα Όσκαρ.

Η μεγάλη οθόνη (Aspect Ratio: 2.35: 1) του Cuarón ανοίγει για να πει τη μικρή ιστορία των ανθρώπων που συναποτελούσαν τον μικρόκοσμο του σκηνοθέτη  κατά την παιδική του ηλικία. Στους τίτλους αρχής βλέπουμε κάποιον να ρίχνει νερό σε πλακάκια για να τα καθαρίσει με τη σφουγγαρίστρα. Μέσα στο νερό βλέπουμε να αντανακλώνται τα κάγκελα του μπαλκονιού κι ένα αεροπλάνο στον ουρανό. Κι έπειτα σβήνουν και αυτά από το νέο κύμα νερού που έρχεται. Αυτό ακριβώς είναι και η ταινία, οι αντανακλάσεις του παρελθόντος στη μνήμη του Cuarón- αν και για τον ίδιο η αντανάκλαση του αεροπλάνου συμβολίζει τον εφήμερο χαρακτήρα  της ζωής και το πόσο μικροί είμαστε σε ένα απέραντο σύμπαν.

«Ό,τι κι αν σου πουν, εμείς οι γυναίκες είμαστε πάντα μόνες»
Το Roma δε διαθέτει μια συγκλονιστική ιστορία γεμάτη ανατροπές και εντάσεις. Το αντίθετο, είναι η ιστορία της καθημερινότητας μιας ευκατάστατης οικογένειας και η συρραφή των αναμνήσεων του Cuarón. Το 90% των περιστατικών που βλέπουμε στην ταινία αποτελούν πραγματικές αναμνήσεις του σκηνοθέτη- από τη διαρρύθμιση του σπιτιού (το οποίο διακόσμησε με έπιπλα της οικογένειάς του) μέχρι το όνομα του σκύλου.

Γύρω στο 1971, λοιπόν, στη συνοικία Ρόμα της Πόλης του Μεξικού διαμένει μια πολυμελής οικογένεια λευκών μεσοαστών στα χωρίσματα. Ο μπαμπάς Antonio (Fernando Grediaga) πάντα σε «επαγγελματικό ταξίδι», η μαμά Sofia (Marina de Tavira) παρούσα αλλά σε σύγχυση λόγω του χωρισμού, η γιαγιά Teresa (Verónica García) κουρασμένη, τα τέσσερα παιδιά γεμάτα ενέργεια, ο σκύλος μέσα στην τρελή χαρά. Τίποτα δεν μπορεί να λειτουργήσει σωστά χωρίς την Cleo (Yalitza Aparicio), μια ιθαγενή η οποία εργάζεται ως οικιακή βοηθός στο σπίτι της οικογένειας. Αυτή ξυπνάει το πρωί τα παιδιά, αυτή τα βάζει για ύπνο το βράδυ, αυτή τα ετοιμάζει, αυτή παίζει μαζί τους, αυτή τους λέει πως τα αγαπά. Αυτή καθαρίζει, αυτή σερβίρει. Αυτή κρατάει τον σκύλο κάθε φορά που κάποιος εισέρχεται στο σπίτι με αυτοκίνητο. Αυτή είναι το κέντρο της ιστορίας, γι’ αυτό και μεγάλο μέρος της ταινίας είναι γυρισμένο μέσα στο σπίτι. Εκεί που είναι κλεισμένη η ζωή της. Κι εκεί που θα καταλήξουν δύο γυναίκες μόνες με τον τρόπο τους, προσπαθώντας να τα βγάλουν πέρα, πάλι με τον τρόπο τους.

Παρά τη μεγάλη διάρκεια της ταινίας όμως, δεν μαθαίνουμε πολλά πράγματα για αυτές τις γυναίκες, πολύ περισσότερο δε για την κεντρική ηρωίδα. Η άγνοιά μας για την Cleo μοιάζει με την αδυναμία της γιαγιάς της οικογένειας να απαντήσει σε ένα τυπικό ερωτηματολόγιο για τα στοιχεία της κοπέλας που μένει μέσα στο σπίτι της, προσέχει τα εγγόνια της και θεωρείται μέλος της οικογένειάς τους. Η Cleo μιλάει ελάχιστα και φαίνεται σαν να παρατηρεί από απόσταση τις όποιες εξελίξεις γύρω της- χαρακτηριστική είναι η σκηνή που γίνεται σεισμός και η ίδια βρίσκεται στο θάλαμο των νεογέννητων αμήχανη, παγωμένη. Αυτή η δυσπρόσιτη, θολή φιγούρα που φτιάχνει ο Cuarón για την Cleo είναι ο τρόπος του να την λατρεύει κινηματογραφικά, ωστόσο κάποιες φορές καταλήγει να αναπαράγει τα κοινωνικά σχόλια που έμμεσα αλλά εύστοχα υποβάλλει μέσα στην ταινία του.

«Μ’ αρέσει να είμαι νεκρός»
Η ταινία στην πραγματικότητα ακολουθεί τρεις παράλληλες ιστορίες, την ιστορία της οικογένειας, την ιστορία της Cleo που από ένα σημείο κι έπειτα ταυτίζεται σχεδόν με την ιστορία της οικογένειας, και τελείως στο περιθώριο την ιστορία του Μεξικού με τις κοινωνικοπολιτικές αναταραχές της εποχής (μαθαίνουμε, για παράδειγμα, πως ο στρατός παίρνει τη γη της μητέρας της Cleo, παρακολουθούμε από το τζάμι τη σφαγή του Corpus Christi/ El Halconazo, βλέπουμε τις παρελάσεις του στρατού στους δρόμους, ακούμε πως ένα παιδί που έριχνε νερόμπομπες στα αμάξια εκτελέστηκε  από στρατιώτη). Η Ιστορία συνοδεύει διακριτικά την ιστορία των απλών ανθρώπων τη στιγμή που ο Cuarón κάνει εκπληκτική δουλειά στην αναπαράσταση της εποχής, σε τέτοιο βαθμό που βλέποντας το Roma θαρρείς πως πρόκειται για ταινία που γυρίστηκε το ’70.

Ασπρόμαυρη ταινία με πολλές σκηνικές λεπτομέρειες της εποχής, το Roma διαθέτει μια κάμερα που γράφει από απόσταση και κινείται αργά αλλά δραστήρια γιατί στο μεγαλύτερο μέρος της ακολουθεί την δραστήρια Cleo. Η ταινία έτσι έχει πολλά travelling (όπως στις αρχικές σκηνές που η κάμερα κυκλοφορεί μέσα στα δωμάτια του σπιτιού σαν να μας τα συστήνει), πανοραμικές λήψεις και κοντινά πλάνα (για να διαγράφουν τη λεπτομέρεια και την ένταση στα πρόσωπα), πολλές αναφορές σε άλλες ταινίες (τα παιδιά βλέπουν την «ταινία μέσα στην ταινία» Marooned στο σινεμά και η σκηνή που βλέπουμε μαζί τους μοιάζει σαν να΄χει βγει από το Gravity του Cuarón) και μουσικές (όπως το ποπ τραγούδι Jesus Christ, Super Star που ακούγεται στο χριστουγεννιάτικο πάρτι).

Τέλος, την ταινία χαρακτηρίζει το άπλετο γκρι που φωτίζεται από τα ηλιόλουστα πλάνα, η αντίστιξη του φυσικού ήχου, και πολλές φορές θορύβου (κυρίως στις εξωτερικές λήψεις στους δρόμους της πόλης) με την εικόνα και κυρίως η εικαστικότητα με την οποία στήνονται τα κάδρα. Ο Cuarón εκμεταλλεύεται την αρχιτεκτονική του σπιτιού και δομεί με τέτοιο τρόπο τα αντικείμενα και τους ήρωες ώστε σχεδόν κάθε πλάνο του να αποτελεί ένα πίνακα ζωγραφικής, με κορυφαίο τη φοιτήτρια που κρατάει σε στάση που παραπέμπει στην Πιετά τον νεκρό φίλο της στη διαδήλωση. Και αυτή ακριβώς η εικαστικότητα στα πλάνα του προσφέρει παράλληλα στον Cuarón την ευκαιρία να εντάξει στην ιστορία του συμβολισμούς, με τον πιο προφανή το πελώριο αυτοκίνητο και την αδυναμία του να χωρέσει στο στενό διάδρομο της αυλής.

* Η ταινία προβάλλεται στους κινηματογράφους και παράλληλα είναι διαθέσιμη στην πλατφόρμα του Netflix.

ΙΩΑΝΝΑ ΒΑΡΔΑΛΑΧΑΚΗ / [email protected]