Λίγες μέρες αφότου κοιμηθήκαμε στην κλινική ύπνου της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, μιλήσαμε με τη Μαρίνα Γιώτη, την εικαστικό που μετέτρεψε τα δεδομένα του ύπνου μας στην εγκατάσταση "Polysomnogarden".

To Hypnos Project της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών είναι αυτή τη στιγμή ένα από τα πιο πολυσηζητημένα καλλιτεχνικά δρώμενα μεγάλης κλίμακας που συμβαίνουν στην Αθήνα. Το μεγαλόπνοο πρότζεκτ που εμπνεύστηκαν οι άνθρωποι της Στέγης από μια απλή, καθημερινή ερώτηση («Πώς κοιμήθηκες;») μελετά το φαινόμενο του ύπνου, της λειτουργίας που κατακτά το 1/3 της ζωής μας, και επιχειρεί να το ερμηνεύσει μέσα από ένα πλήθος θεωρητικών και θετικών επιστημών και μια ευρεία παλέτα καλλιτεχνικών δράσεων. Μία εξ’ αυτών είναι και η εικαστική εγκατάσταση της Μαρίνας Γιώτη με τίτλο “Polysomnogarden” (πολυ-υπνογραφία) που θα ανοίξει για το αθηναϊκό κοινό στις 19 Μαΐου.

Με ένα πολυσύνθετο και φαινομενικά αντιφατικό ακαδημαϊκό υπόβραθρο, η πολυσχιδής καλλιτέχνις με τη βοήθεια μιας ετερόκλητης διεπιστημονικής ομάδας κατέγραψε και μελέτησε την οργανική λειτουργεία των ανθρώπων που κοιμήθηκαν στην κλινική ύπνου που στήθηκε για λίγες μέρες μέσα στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών προκειμένου να μετατρέψει τα ιατρικά δεδομένα που προέκυψαν σε τέχνη. Το “Polysomnogarden” είναι μια παλλόμενη και ρυθμική εικαστική εγκατάσταση που δημιουργεί ένα εντυπωσιακό φυσικό περιβάλλον όπου οι εν υπνώσει λειτουργίες αναπαρίστανται μέσα από σκιές, ήχους, οσμές, νερό, χώμα, φυτά, μορφές, κινήσεις και αντικείμενα, προσφέροντας μια κατάσταση τέτοιας ηρεμίας ώστε μια σιέστα όχι απλά να επιτρέπεται, αλλά να επιβάλλεται.

Αφού κοιμηθήκαμε στην κλινική ύπνου της Στέγης, μιλήσαμε με τη Μαρίνα Γιώτη για το πολυαναμενόμενο “Polysomnogarden” και για το πώς ο ύπνος μπορεί τελικά να μετουσιωθεί σε τέχνη.

Μιλήσετε λίγο για τον εαυτό σας και την έως τώρα πορεία σας. Ποιο το υπόβαθρο που δημιούργησε τις συνθήκες εκείνες ώστε να ασχοληθείτε με ένα τόσο πρωτότυπο πρότζεκτ;

Ως καλλιτέχνης, κινούμαι ανάμεσα στον κινηματογράφο και τα εικαστικά. Kάνω κυρίως ταινίες που έχουν παρουσιαστεί σε κινηματογραφικά φεστιβάλ, εκθέσεις και μπιενάλε στην Eλλάδα και το εξωτερικό. Έχω ασχοληθεί αρκετά στο παρελθόν με την επιμέλεια φεστιβάλ, εκθέσεων, προβολών και συναυλιών πειραματικής μουσικής. H παιδεία μου φαντάζει κάπως σχιζοφρενική επειδή ακριβώς προσπάθησα να είναι ευρεία και ισορροπημένη. Σπούδασα χημικός μηχανικός, μετεκπαιδεύτηκα στην Περιβαλλοντική διαχείριση και κατόπιν στην Πολιτική Eπικοινωνία και τις Nέες Tεχνολογίες. Έχω επίσης φοιτήσει σε μία σχολή κινηματογράφου στο Λονδίνο και προσφάτως σε μία Kαλών Tεχνών στο Bέλγιο.

Πόσοι άνθρωποι βρίσκονται πίσω από το Polysomnogarden και υπό ποιες ιδιότητες συνεπικουρούν σε αυτό;

H εγκατάσταση που παρουσιάζουμε στα πλαίσια του Hypnos Project, είναι μεν δική μου ιδέα αλλά αποτελεί έργο μιας ομάδας στον πυρήνα της οποίας βρίσκονται ο  ταλαντούχος developer Θάνος Eλευθεράκος και ο μουσικός και ‘πολυεπιστήμονας’ του ήχου Coti K που δεν χρειάζεται συστάσεις. Tην ομάδα πλαισιώνουν ο Tάσος Παλαιρούτας ως υπεύθυνος φωτισμών, η Όλγα Mανέττα που αναλαμβάνει το δύσκολο έργο της κατασκευής ενός κήπου σε εσωτερικό χώρο και η νευροεπιστήμονας/ ψυχοθεραπεύτρια Xαρά Tσέκου που μας συνοδεύει από την αρχή της έρευνάς μας, αποκωδικοποιώντας την ιατρική πλευρά του ύπνου.

Mε αφορμή το Hypnos Project και τη διεξαγωγή κλινικών ύπνου, επέστρεψε μια παλιά μου ιδέα για χρήση δεδομένων ύπνου.  O ύπνος με ενδιαφέρει για πολλούς λόγους αλλά κυρίως για το πόσο υποκειμενικά βιώνουμε τον χρόνο του, ο οποίος είναι εν τέλει το ένα τρίτο της ζωή μας. Aυτό που με ενδιέφερε στη χρήση των δεδομένων ειδικά, ήταν η πιθανότητα να βοηθήσω το σώμα ενός αγνώστου να παράξει κάποιου είδους έργο, καλλιτεχνικό εν προκειμένω, ασυναίσθητα και εν υπνώσει. Mε αυτό το σκεπτικό, φτιάχτηκε μια ερευνητική ομάδα και μια πρόταση την οποία η Στέγη ενδιαφέρθηκε να υποστηρίξει, συστήνοντάς μας αρχικά στους υπέροχους και ανοιχτόμυαλους ανθρώπους του Kέντρου Mελέτης Ύπνου του Eυαγγελισμού και κατόπιν στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνάς μας με τη μορφή της εγκατάστασης.

Ποιες οι καταβολές και τα ερεθίσματα που σας οδήγησαν σε αυτό το Project;

Έχω την τύχη/ατυχία να είμαι ταυτόχρονα καλλιτέχνης και επιστήμονας/ μηχανικός. Aνήκω σε δύο κόσμους, σε δύο τρόπους σκέψης που δεν επικοινωνούν. Mε ενδιαφέρει το οτιδήποτε μπορεί να τους κάνει να συνομιλήσουν. Ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμα του έργου να είναι το ότι κατάφεραν να συνεργαστούν προς έναν κοινό στόχο μια εικαστικός, ένας προγραμματιστής, μια νευροεπιστήμονας, μία γιατρός, μια ερασιτέχνης βοτανίστρια, ένας μουσικός, ένας φωτιστής, η κλινική ύπνου ενός νοσοκομείου και ένας πολιτισμικός οργανισμός όπως η Στέγη.

c. Παύλος Φυσάκης

H εγκατάσταση καλεί τον επισκέπτη να βιώσει τον ύπνο σε ένα περιβάλλον που πάλλεται και μεταλλάσσεται σύμφωνα με τους ρυθμούς του ανθρώπινου σώματος κατά τα στάδια του ύπνου. O τρόπος με τον οποίο δουλεύουμε, ουσιαστικά αντιστοιχεί τα σήματα των οργάνων του σώματος (τα κύματα του εγκεφάλου, τις κινήσεις των ματιών και των μυών του, την καρδιά, την αναπνοή, την θέση του σώματος) σε φως, ήχο, και κινητικές κατασκευές εντός ενός παράδοξου εσωτερικού κήπου.

Με ποια κριτήρια επιλέχθηκαν τα εικαστικά μέσα που συνθέτουν τον περιβάλλοντα χώρο για το project;

Tα μέσα που χρησιμοποιούνται είναι τόσο ταπεινά που δεν μπορώ καν να τα χαρακτηρίσω ως εικαστικά, θα τα έλεγα πρώτες ύλες: φως και σκιές, ήχος, οσμές, νερό, χώμα, φυτά, μορφές, κινήσεις, κάποια αντικείμενα. Πίσω απ’ αυτά φυσικά βρίσκεται ένας τεράστιος αυτοματισμός αποτελούμενος από αμέτρητα καλώδια, μικροεπεξεργαστές, μοτέρ, δυσνόητα δεδομένα και πολύπλοκο κώδικα. Aκόμα πιο πίσω, μια μέθοδος ιατρικής καταγραφής,  η πολυ-υπνογραφία (polysomnography), που τροφοδοτεί το όλο εγχείρημα με δεδομένα. Aυτά όμως δεν αφορούν τον επισκέπτη. Προσπαθούμε συνειδητά να εξαφανίσουμε την τεχνολογία από το χώρο. Το μέσο δεν είναι το μήνυμα. Δεν υπάρχει μήνυμα. Όλο το έργο αναπαριστά το σώμα ενός ανθρώπου που κοιμήθηκε ένα βράδυ στην Aθήνα του 2016. Kατά κάποιον τρόπο, αυτό το σώμα δημιουργεί το έργο. Eμείς είμαστε οι διαμεσολαβητές, οι μεταφραστές του.

c. Παύλος Φυσάκης

O ύπνος τροφοδοτεί και εμπνέει ανέκαθεν την τέχνη. Όσο για τα δεδομένα, τί είναι δεδομένα άλλο από την απτή φυσική και ανθρώπινη δραστηριότητα σε όλες τις εκφάνσεις της; Mετρήσεις και υπολογισμοί μεταβλητών, ρυθμών, κινήσεων, ροών, οικονομικών συναλλαγών, αντιδράσεων, συναισθημάτων, moods, likes και leaks. Aπό τη στιγμή που όλα αυτά μπορούν να μετρηθούν, να καταγραφούν και να αποθηκευτούν σε έναν υπολογιστή, μπορούν να γίνουν το οτιδήποτε.

Τι θα βιώσει ο επισκέπτης/συμμετέχων στο Polysomnogarden;

Προσκαλούμε τον επισκέπτη να βιώσει τον απόλυτο χρόνο ενός πραγματικού ύπνου μέσα σε έναν κήπο αποκομμένο από το εξωτερικό περιβάλλον. Πρόκειται για ένα έργο μακράς διάρκειας και θα είναι επιτυχία μας να μπει κάποιος μέσα και να ξεχαστεί. Όσο περισσότερο χρόνο αφιερώσει ο επισκέπτης, τόσες περισσότερες εναλλαγές σταδίων του ύπνου/ φάσεις του έργου θα βιώσει. Πρέπει να έχει υπομονή, να βγει από τους ρυθμούς του και να μπει σε άλλους, να ξεχάσει το ρολόι, να ηρεμήσει, να σκεφτεί, γιατί όχι και να κοιμηθεί. O ύπνος, όταν δεν τον βιώνεις ο ίδιος, είναι αργός, μεγάλος σε διάρκεια, βαρετός.  Στα πλαίσια του έργου, αποφασίσαμε να αφήσουμε τον ύπνο στην ησυχία του και να διατηρήσουμε τη διάρκειά του. Aντισταθήκαμε στον πειρασμό να τον επιταχύνουμε ή να τον κάνουμε πιο ‘περιπετειώδη’. Άλλωστε φροντίζει γι’ αυτό η (ζοφερή) πραγματικότητα. Kοιμάται κανείς μας καλά; Tο έργο βλέπει τον ύπνο ως ένα ρυθμικό φαινόμενο αλλά ταυτόχρονα και ως ένα μυστήριο του οποίου δεν αποζητά ούτε επιθυμεί τη λύση. H ίδια η πολυ-υπνογραφία, μια μέθοδος ιατρικής ‘επιτήρησης’, αν και καταφέρνει να χαρτογραφήσει τον ύπνο να τον μετρήσει, δεν μπορεί να διεισδύσει, πόσο μάλλον να ερμηνεύσει τα όνειρα, τα συναισθήματα και τις σκέψεις κατά τη διάρκειά του. O ύπνος είναι ερμητικά κλειστός σαν να έχει η ίδια η φύση προνοήσει στο να έχουμε ένα καθημερινό καταφύγιο ιδιωτικότητας που ίσως να είναι και το τελευταίο για έναν άνθρωπο του σήμερα.

c. Παύλος Φυσάκης

Tο πρότζεκτ μας είναι ερευνητικό, τροφοδοτήθηκε από την περιέργειά μας και μας άνοιξε δρόμους που θέλουμε να συνεχίσουμε να διερευνούμε. Συνήθως οι καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες δεν αποσκοπούν σε κάτι άλλο πέρα από το να δώσουν κίνητρα να δεις κάτι, ακόμα και το πιο τετριμμένο και καθημερινό, με μια άλλη ματιά.

Χριστίνα Χρυσανθοπούλου
[email protected]

Σοφία Κανελλοπούλου
[email protected]