Ή Έφη Θεοδώρου επαναφέρει μετά από μισό αιώνα στην ελληνική σκηνή, το έργο-ποταμό του Πολ Κλοντέλ «Το ατλαζένιο γοβάκι», σε μετάφραση του Στρατή Πασχάλη.

Το ερωτικό έπος του μεγάλου Γάλλου λογοτέχνη μπορεί να δώσει μια παράσταση σχεδόν 11 ωρών, όμως η σκηνοθέτις Έφη Θεοδώρου, κατόρθωσε να το συμπτύξει σε μια πυκνή, σκηνική αφήγηση τεσσάρων ωρών. Η παράσταση ανεβαίνει, στο Φεστιβάλ Αθηνών στις 30-31 Ιουλίου (Πειραιώς 260) με  πρωταγωνιστές τους Μαρία Σκουλά, Μάξιμο Μουμούρη και Χάρη Φραγκούλη, πλαισιωμένους από μια δυνατή ομάδα ηθοποιών. Τα μέλη του θιάσου καλούνται να ενσαρκώσουν επί σκηνής πάνω από έναν ρόλο. Η Έφη Θεοδώρου μας μιλάει για το ξεχωριστό αυτό έργο της γαλλικής δραματουργίας.

Το «Ατλαζένιο γοβάκι» του Πολ Κλοντέλ, είχε παρουσιαστεί πριν 50 χρόνια στο Εθνικό Θέατρο. Γιατί κατά τη γνώμη σας δεν ανεβαίνει συχνά στη σκηνή;

Το έργο στην πλήρη του εκδοχή δίνει μια παράσταση 11-12 ωρών. Αυτή τη διάρκεια είχαν οι παραστάσεις του Αντουάν Βιτέζ το 1987 στην Αβινιόν και του Ολιβιέ Πυ το 2009 στο Οντεόν. Το πρώτο ανέβασμα του έργου ήταν μια σύντομη σκηνική εκδοχή διάρκειας 4 ωρών που συνυπέγραψαν ο συγγραφέας και ο Ζαν- Λουί Μπαρρώ και που παρουσιάστηκε το 1943 εν μέσω Γερμανικής κατοχής στην Κομεντί- Φρανσέζ, σε σκηνοθεσία του τελευταίου. Αυτή η σύντομη εκδοχή ανέβηκε, σε μετάφραση Παντελή Πρεβελάκη, από τον Αλέξη Σολωμό στο Εθνικό Θέατρο το 1964. Έκτοτε, πράγματι, το έργο δεν έχει ξαναπαρουσιαστεί.

Φαντάζομαι ότι η μεγάλη διάρκεια καθώς και άλλες παράμετροι – ο 30μελής θίασος, μια παραγωγή μεγάλων απαιτήσεων κλπ- πιθανόν να
απέτρεψαν τους καλλιτέχνες αλλά κυρίως τα θέατρα, να αναλάβουν και να προγραμματίσουν ένα έργο σαν  «Το ατλαζένιο γοβάκι». 'Αλλωστε ένα τέτοιο έργο έχει νόημα και πρακτικά μπορεί να ανέβει από ένα μεγάλο δημόσιο θέατρο ή  στο πλαίσιο ενός φεστιβάλ.

Με αυτό το σκεπτικό το πρότεινα στο Γιώργο Λούκο, έχοντας βέβαια κατά νου ότι θα πρόκειται για διασκευή που θα αναλάβω η ίδια και ότι θα προορίζεται για ένα σύνολο 12 ηθοποιών που θα επωμιστούν ολόκληρο το έργο, παίζοντας ο καθένας τους περισσότερους από έναν ρόλους.

Πώς προέκυψε η επιλογή του συγκεκριμένου έργου; Ποια στοιχεία του κέντρισαν τη δημιουργικότητά σας;

«Το ατλαζένιο γοβάκι» είναι ένα κορυφαίο έργο της γαλλικής δραματουργίας του 20ου αιώνα, η πνευματική και συναισθηματική διαθήκη του Κλοντέλ. Αφότου γνώρισα το έργο το 1987 μέσα από την παράσταση του Βιτέζ, έγινε για μένα ένα πολύ αγαπημένο ανάγνωσμα –αντικείμενο μελέτης και σημείο αναφοράς.

Είναι μια σύλληψη μοναδική, απολύτως πρωτότυπη και ακραία προσωπική: η αυτοβιογραφία του ποιητή γίνεται μια παραβολή για την κατάκτηση του Κόσμου. Ο Κλοντέλ υπήρξε διπλωμάτης, επίσημος απεσταλμένος της Γαλλίας σε όλα τα σημεία της γης. Σε κάποιο απ' τα ταξίδια του συνάντησε και ερωτεύτηκε σφοδρά μια γυναίκα και ο έρωτας αυτός έγινε η πρώτη ύλη για όλο το συγγραφικό του έργο.

Στο «Ατλαζένιο γοβάκι» βρίσκεται στο κέντρο της  πλοκής και της δράσης. 'Εχοντας πάρει αποστάσεις από το πραγματικό γεγονός, ο ποιητής σ' αυτό το έργο της ωριμότητας, πετυχαίνει μια σύλληψη πολύ τολμηρή ως προς τη μορφή: ενσωματώνοντας όλα τα είδη του θεάτρου και της υποκριτικής - από το δράμα μέχρι το έπος και από τον καθαρό λυρισμό μέχρι το πιο απροκάλυπτο γκροτέσκο στοιχείο. Αυτή η ποικιλία και η εναλλαγή των ειδών και των μορφών είναι πολύ δελεαστική για έναν σκηνοθέτη αφού κατά κάποιο τόπο θα πρέπει να αποτυπωθεί και στην παράσταση.

Ο ποιητής Στρατής Πασχάλης ανέλαβε την μετάφραση του έργου της πλήρους εκδοχής του έργου μετά από ανάθεση του Γαλλικού Ινστιτούτου, στο πλαίσιο διοργάνωσης «Ελλάς - Γαλλία – Συμμαχία». Είναι η δεύτερη φορά που συνεργαζόμαστε, μετά το «Rainbow» - μουσική παράσταση για τον Αρθούρο Ρεμπώ - που είχαμε κάνει στο Εθνικό το 2008. Ο Στρατής δεν ενεπλάκη καθόλου στην διασκευή, δόθηκε ολόψυχα στη μετάφραση με θαυμαστά αποτελέσματα. Η νέα μετάφραση θα εκδοθεί από τις εκδόσεις Άγρα σε λίγες μέρες και θα παραδοθεί στους Έλληνες αναγνώστες. Η έκδοση αυτή, από μόνη της, είναι ένα γεγονός.

Η διασκευή έγινε, βέβαια, πάνω στη νέα μετάφραση του Στρατή Πασχάλη. Σε σχέση με την παλιά σύντομη εκδοχή, την οποία μελέτησα φυσικά - κάποιες «λύσεις» της μάλιστα τις ενσωμάτωσα και στη δική μου διασκευή αφού ζήτησα από τον Στρατή να τις μεταφράσει εκ νέου, είναι πολύ εύστοχες εφόσον έχουν και τη «βούλα» του ποιητή – η ιδιαιτερότητα αυτής της διασκευής είναι ότι περιλαμβάνει και ένα τμήμα της Τέταρτης Μέρας (το έργο χωρίζεται σε μέρες, όχι σε πράξεις). Είναι το κομμάτι που παρακολουθεί την τύχη του κεντρικού ήρωα μέσα στην ταπείνωση αλλά και στη θέωση. Η διασκευή αυτή θα δώσει μια παράσταση 4 περίπου ωρών.

Η βαθιά θρησκευτικότητα του Πολ Κλοντέλ πώς αντανακλάται στο συγκεκριμένο έργο; Και εσείς πώς στέκεστε απέναντί της ως σκηνοθέτις;

Τον Καθολικισμό του Κλοντέλ ούτε οι Γάλλοι δεν μπορούν να τον συμμεριστούν και να τον παρακολουθήσουν. Θυμηθείτε τα συνθήματα στους τοίχους της Σορβόννης τον Μάη του '68, «Κάτω ο Κλοντέλ». Όμως την ίδια στιγμή, ο Κλοντέλ είναι παγανιστής - καθολικός, ένας ειδωλολάτρης, γιατί πάνω απ'όλα είναι ένας πολύ μεγάλος ποιητής. Αντιμετωπίζω από καθαρά θεατρική σκοπιά το δόγμα του Κλοντέλ, που θέλει την Γυναίκα αδιαχώριστη από το ταξίδι μύησης του Άνδρα στον δρόμο που τον οδηγεί στην κατάκτηση του Θεού.

Το βάσανο της απουσίας του αγαπημένου, η αποδοχή του πόνου, ο οριστικός αποχωρισμός τέλος που έρχεται με τον θάνατο, φέρνουν τον κεντρικό ήρωα αντιμέτωπο με μια δύναμη ανώτερη που τον ταπεινώνει και τον συντρίβει, εν τέλει όμως τον συμφιλιώνει με τον Εαυτό του και με τον Κόσμο. Έχουμε αγγίξει ήδη τα μεγέθη της τραγωδίας. Ιδιαίτερα όταν αυτός ο ήρωας είναι ένας χαρισματικός άντρας, ένα alter ego του ποιητή, που καλείται να επιλέξει ανάμεσα στην κατάκτηση του Κόσμου και στον έρωτά του «γι'αυτήν την γυναίκα».

Μπορείτε να μας συστήσετε τους βασικούς ήρωες του έργου;

Ο Δον Ροντρίγκο - ο αγαπημένος, ο τυχοδιώκτης - , η Δόνια Προέσα – η γυναίκα ανάμεσα σε τρεις άντρες, τον σύζυγο, τον εραστή και τον αγαπημένο, - ο Δον Καμίλλο - ο εραστής, ο σκοτεινός μηδενιστής, ο λάτρης της Αφρικής, - ο Δον Πελάγιος - ο Τρομερός Δικαστής, ο σύζυγος της Προέσας, - η Δόνια Μουσική - αυτή που φέρνει στον κόσμο τη χαρά, ο Αντιβασιλιάς της Νάπολης - ο μελλοντικός σύζυγός της που σώζει την Ευρώπη από την αίρεση, ο Εξάγγελος - ο αφηγητής, αυτός που συντονίζει τη δράση αλλά και που βάζει φυτιλιές για να πάει το έργο παρακάτω... Αλλά και η Σελήνη, ο Φύλαξ Άγγελος, η Δόνια Ιζάμπελ, η Διπλή Σκιά, ο Δον Βαλτάσαρ, ο Κινέζος υπηρέτης, ο Καπετάνιος, η Νέγρα Χομπάρμπαρα, η Ηθοποιός, η αρραβωνιαστικιά του Χασάπη, ο Χρυσός Ναπολιτάνος Λοχίας, η Δόνια Εφτά - Σπαθιά... «Το ατλαζένιο γοβάκι» είναι ένα υπέροχο, αναπάντεχο παραμύθι.

Υπάρχει κάποια φράση από το έργο που σας αγγίζει ιδιαίτερα;

Ο Φύλαξ Άγγελος: «Ακόμα και η αμαρτία! Και η αμαρτία χρησιμεύει».

«Το ατλαζένιο γοβάκι»: ταυτότητα παράστασης: Μετάφραση: Στρατής Πασχάλης. Διασκευή - σκηνοθεσία : Έφη Θεοδώρου. Σκηνικά : Εύα Μανιδάκη. Κοστούμια :Ιωάννα Τσάμη. Μουσική :Νίκος Πλάτανος. Κίνηση: Καμίλο Μπεντανκόρ, Ερμής Μαλκότσης. Φωτισμοί : Αλέκος Γιάνναρος .Δραματολόγος - Βοηθός σκηνοθέτη :Νάσια Φουρτούνη. Βοηθός σκηνοθέτη:Ασπασία- Μαρία Αλεξίου. Ερμηνεύουν :Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Κωνσταντίνος Ασπιώτης, Τζωρτζίνα Δαλιάνη, Μαριάννα Δημητρίου, Μάξιμος Μουμούρης, Δημήτρης Παπανικολάου, Μαρία Σκουλά, Γιώργος Τζαβάρας, Πηνελόπη Τσιλίκα, Χάρης Φραγκούλης, Γιώργος Φριντζήλας, Νικόλας Χανακούλας.

Πληροφορίες: «Το ατλαζένιο γοβάκι» του Πολ Κλοντέλ, 30-31 Ιουλίου, στην Πειραιώς 260, κτίριο Δ. Ώρα έναρξης: 20:00. Διάρκεια: περίπου τέσσερις ώρες με διάλειμμα. Τιμές εισιτηρίων: 20 ευρώ, μειωμένο 15 ευρώ, 10 ευρώ φοιτητικό. Κάρτα ανεργίας και ΑΜΕΑ: 5 ευρώ.

Μάνια Στάικου