Ο Κλινικός Διαιτολόγος–Διατροφολόγος, Βασίλης Μπελέκος, αναλύει όλα αυτά που θέλουμε να ξέρουμε για την ελιά, τα φύλλα της και τη διατροφική τους αξία στη ζωή μας.

Αν ζητούσε κάποιος από έναν ζωγράφο (ή οποιοδήποτε άλλο καλλιτέχνη) να δημιουργήσει ένα έργο που θα αντιπροσώπευε την Ελλάδα σίγουρα το έργο αυτό θα είχε 3 στοιχεία: το ζωογόνο φως του ήλιου, την θάλασσα και την ελιά.

Το ελαιόδεντρο είναι συνυφασμένο με την Ελλάδα (φυσικά και με όλη την περιοχή της Μεσογείου) και είναι το κύριο συστατικό της διατροφής, ενώ η ελιά κυριαρχεί ακόμα και στην ελληνική μυθολογία και ιστορία, επιβεβαιώνοντας αυτή την άρρηκτη σχέση. Οι ολυμπιονίκες βραβεύονταν με στεφάνι από κλαδί ελιάς, Η θεά Αθηνά έκανε δώρο στους Αθηναίους το δέντρο της ελιάς όταν αποφάσισαν ότι αυτή θα είναι η προστάτιδα της πόλης, το κλαδί ελιάς είναι παγκόσμιο σύμβολο ειρήνης και συμφιλίωσης.

Σε ό,τι αφορά την επίδραση στην υγεία, το βάρος έχει πέσει στον καρπό της ελιάς και στο ελαιόλαδο. Είναι χιλιοειπωμένες και χιλιογραμμένες (και τεκμηριωμένες) οι ευεργετικές επιδράσεις της μεσογειακής διατροφής στην υγεία του ανθρώπου. Μία βασική αιτία για τις επιδράσεις αυτές είναι ότι η κύρια πηγή λιπαρών στην μεσογειακή διατροφή είναι το ελαιόλαδο.

Εκτός, όμως, του ελαιόλαδου είχε παρατηρηθεί από τα χρόνια της αρχαιότητας και η ευεργετική δράση που έχουν και τα φύλλα της ελιάς. Οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν τα φύλλα της ελιάς για θεραπευτικούς σκοπούς ήταν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι. Έτσι, ξεκινώντας από την αρχαιότητα και προχωρώντας προς το σήμερα, εκχυλίσματα φύλλων ελιάς προσλαμβάνονταν ως αντιπυρετικό φάρμακο, σαν θεραπεία της ελονοσίας, σαν διουρητική αγωγή, σαν θεραπεία ουρολοιμώξεων. Γνωστή είναι η χορήγηση εκχυλισμάτων φύλλων ελιάς για την μείωση της αρτηριακής πίεσης. Φαίνεται λοιπόν ότι τελικά, όλα τα μέρη του ελαιόδεντρου (φύλλα, καρπός, ελαιόλαδο) χρησιμοποιούνταν για θεραπευτικούς σκοπούς.

Πρόσφατα η σύγχρονη επιστήμη ασχολήθηκε με τις πιθανές ευεργετικές επιδράσεις των φύλλων ελιάς στην ανθρώπινη υγεία. Διαπιστώθηκε, λοιπόν, ότι στα φύλλα της περιέχεται μια ουσία που ονομάζεται ελαιοευρωπεΐνη (oleuropein), ανήκει στην μεγάλη οικογένεια των πολυφαινολών, που είναι γνωστές για ποικίλες δράσεις: αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις κ.λπ. Επιπρόσθετα στα φύλλα της ελιάς απαντώνται και άλλες ουσίες, αλλά τελικά φαίνεται ότι οι βιολογικές δράσεις των φύλλων ελιάς οφείλονται στην ελαιοευρωπεΐνη και στα προϊόντα υδρόλυσης της (υδροξυτυροσόλη και άλλα). (1)

Το φάσμα των δράσεων της ελαιοευρωπεΐνης είναι μεγάλο: αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονόδεις, αντικαρκινικές, αντιμικροβιακές, αντιυπερτασικές, αντιαθηρωματικές.

Αντιοξειδωτική δράση
Η κύρια δράση της ελαιοευρωπεΐνης (όπως και των υπόλοιπων πολυφαινολών) είναι η αντιοξειδωτική, δηλαδή η άμεση εξουδετέρωση των ελευθέρων ριζών. Έχει αποδειχτεί στο εργαστήριο ότι το εκχύλισμα των φύλλων ελιάς έχει ισχυρότερη αντιοξειδωτική δράση από την βιταμίνη Ε λόγω των πολυφαινολών που περιέχει (2). Τα εργαστηριακά αυτά ευρήματα επιβεβαιώνονται από έρευνες σε πειραματόζωα. Οι Coni et al. (3) έδειξαν  ότι όταν προστέθηκε ελαιοευρωπεΐνη στη διατροφή κουνελιών, μειώθηκε η οξείδωση της LDL χοληστερόλης («κακής» χοληστερίνης), ενώ παράλληλα μειώθηκαν τα επίπεδα στο αίμα της ολικής χοληστερόλης.

Αντιφλεγμονώδης δράση
Παράλληλα με την αντιοξειδωτική δράση, η ελαιοευρωπεΐνη και το εκχύλισμα φύλλων ελιάς παρουσιάζει και αντιφλεγμονώδη δράση. Αυτό αποδείχθηκε ότι επιτυγχάνεται μέσω της επίδρασης που επιτυγχάνει στην δράση κάποιων ενζύμων. Συγκεκριμένα επάγει την δράση της συνθάσης του ΝΟ στα μακροφάγα, ενισχύοντας την λειτουργική τους δράση (4), ενώ αναστέλλει τη δράση της λιποξυγενάσης και έτσι της παραγωγής των λευκοτριενίων Β4, που αποτελούν παράγοντες που επάγουν την φλεγμονώδη αντίδραση (5)

Καρδιοπροστατευτική δράση
Ήδη αναφέρθηκε παραπάνω ότι οι πολυφαινόλες της ελιάς (κύρια η ελαιοευρωπεΐνη) έχουν ισχυρότατη αντιοξειδωτική δράση και προστατεύουν την LDL από οξείδωση. Από μόνος του αυτός ο μηχανισμός μπορεί να δικαιολογήσει ότι οι ουσίες αυτές έχουν καρδιοπροστατευτική δράση. Όμως οι Visioli και Galli πρότειναν ότι οι πολυφαινόλες έχουν ποικίλες βιοχημικές επιδράσεις που σχετίζονται με την αθηρωμάτωση προστατεύοντας από καρδιαγγειακά νοσήματα. Πειράματα κυρίως σε ζώα έχουν δείξει ότι η ελαιοευρωπεΐνη έχει αντιυπερτασική δράση μέσω άμεσης επίδρασης στις λείες μυϊκές ίνες των αγγείων. Σε κλινική μελέτη συμμετείχαν τόσο πρωτοδιαγνωσθέντες με υπέρταση όσο και υπερτασικοί υπό αγωγή. Αφού οι υπερτασικοί διέκοψαν την αγωγή τους για 2 βδομάδες δόθηκε και στις 2 ομάδες συμπλήρωμα εκχυλισμάτων ελιάς και παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική μείωση της αρτηριακής πίεσης και στις 2 ομάδες. (6)

Αντικαρκινική δράση
Η αντιοξειδωτική δράση της ελαιοευρωπεΐνης, καθώς και η επίδραση της σε πληθώρα βιοχημικών διαδικασιών θα μπορούσε να έχει και αντικαρκινική επίδραση. Αυτό επιβεβαιώνεται από πληθώρα in vitro μελετών που δείχνουν ότι η ελαιοευρωπεΐνη μπορεί να δρα προστατευτικά τόσο στην έναρξη της καρκινογένεσης, όσο και στην προώθηση και ανάπτυξη των όγκων. Χρειάζεται, όμως, μεγάλη ερευνητική προσπάθεια ώστε αυτό να επιβεβαιωθεί και σε κλινικό επίπεδο.

Αντιμικροβιακή δράση
Φαίνεται ότι η ελαιοευρωπεΐνη έχει αντιβακτηριδιακή δράση, μέσω της βλάβης που προκαλεί στη μεμβράνη των βακτηρίων. Αυτή η δράση έχει φανεί ότι επιτυγχάνεται τόσο σε gram θετικά όσο και σε gram αρνητικά βακτήρια. Πρόσφατα οι Sudjana et al (7) έδειξαν ότι η πρόσληψη συμπληρώματος εκχυλίσματος φύλλων ελιάς είχε αντιμικροβιακή δράση έναντι του H.pylori και του methicillin-resistant Staphylococcus aureus (MRSA).

Αντιική δράση
Παρομοίως φαίνεται ότι έχει προστατευτική επίδραση και έναντι των ιών (τόσο DNA όσο και RNA ιών). Έρευνες δείχνουν αντιική δράση εκχυλισμάτων φύλλων ελιάς έναντι του ιού του έρπητος 1 και 2, της εγκεφαλομυοκαρδίτιδας, πολλών στελεχών του ιού της γρίπης μέχρι και του ιού HIV. Οι μηχανισμοί που έχουν προταθεί περιλαμβάνουν την άμεση αποτροπή της σύνδεσης των ιών στην κυτταρική μεμβράνη, καθώς και την αποτροπή της ικανότητας των ιών να πολλαπλασιαστούν μέσα στο κύτταρο.

Άλλες δράσεις
Το ερευνητικό ενδιαφέρον έχει αυξηθεί για τις επιδράσεις του εκχυλίσματος φύλλων ελιάς και έτσι αρχίζουν και μελετώνται και πιθανές αντιγηραντικές ιδιότητες, όπως και η προστατευτική επίδραση έναντι εκφυλιστικών νόσων του νευρικού συστήματος (π.χ άνοια, Αλτσχάιμερ)

Συμπερασματικά
Φαίνεται λοιπόν ότι δικαίως το ελαιόδεντρο θεωρείται ευλογημένο, αφού πέρα από τον καρπό του και τα φύλλα του έχουν ευεργετικές ιδιότητες λόγω του περιεχομένου τους σε πολυφαινόλες. Αυτά τα ευρήματα αποκτούν ιδιαίτερη αξία αν αναλογιστεί κανείς ότι τα φύλλα της ελιάς μέχρι πρότινος θεωρούνταν άχρηστα. Από τα παραπάνω μπορεί να συναχθεί ότι κάλλιστα μπορούν να ενισχύσουν  την ανθρώπινη υγεία άμεσα (μέσω των εκχυλισμάτων τους) και έμμεσα, αφού αν χρησιμοποιηθούν ως ζωοτροφή επάγουν την καλή υγεία των ζώων. Φυσικά τα μέχρι τώρα ερευνητικά δεδομένα αφορούν μελέτες σε πειραματόζωα, οπότε για την πλήρη τεκμηρίωση των επιδράσεων θα απαιτηθεί σχεδιασμός μελετών και σε ανθρώπους. Σίγουρα οι μέχρι τώρα μελέτες κεντρίζουν το ενδιαφέρον για περαιτέρω βήματα.

Βιβλιογραφία

Francesco Visioli1,Andrea Poli, Claudio Gall. Antioxidant and other biological activities of phenols from olives and olive oil. Medicinal Research Reviews2002; 22: 65–75

Le Tutour B, Guedon D. Antioxidant activities of Olea europaea leaves and related phenolic compounds. 1992; 31: 1173–1178

Coni E, Benedetto R, Pasquale M, Masella R, Modesti D, Mattei R, Carline EA. Protective effect of oleuropein, an olive oil bio phenol, on low density lipoprotein oxidizability in rabbits. Lipids. 2000; 35: 45–54.

Visioli F, Bellosta S, Galli C. Oleuropein, the bitter principles of olives, enhances nitric oxide production by mouse macrophages. Life Sci. 1998; 62: 541–546.

De la Puerta R, Guttierrez VR, Hoult JRS. Inhibition of leukocyte 5-lipoxygenase by phenolics from virgin olive oil. Biochem Pharmacol. 1999; 57: 445–449.

Cherif S, Rahal N, Haouala M, Hizaoui B, Dargouth F, Gueddiche M, Kallel Z, Balansard G, Boukef K. A clinical trial of a titrated Olea extract in the treatment of essential arterial hypertension. J Pharm Belg. 1996 Mar-Apr; 51(2):69-71.

Sudjana AN, D’Orazio C, Ryan V, Rasool N, Ng J, Islam N, Riley TV, Hammer KA. Antimicrobial activity of commercial Olea europaea (olive) leaf extract. Int J Antimicrob Agents. 2009; 33: 461–463.

Βασίλης Μπελέκος, Msc
Κλινικός Διαιτολόγος–Διατροφολόγος
http://www.dia-trofis.gr