O Μισέλ Βιναβέρ, ο Γάλλος επιχειρηματίας που ταυτίστηκε με την πολυεθνική Gillette, έγραψε το 1971 το θεατρικό έργο «Αναζήτηση εργασίας-έργο σε τριάντα θραύσματα».

Αυτή η διεισδυτική κριτική του καπιταλιστικού συστήματος, από έναν άριστο γνώστη-όπως αποδείχτηκε-των κανόνων της «ελεύθερης αγοράς», παρουσιάζεται για τέσσερις παραστάσεις  (στις 20, 21, 22, 23 Μαϊου) στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ «Το Γαλλικό Θέατρο a la Grecque». Ο σκηνοθέτης της παράστασης, ο  Θανάσης Σαράντος, μας δίνει μια πρώτη εικόνα του έργου, αλλά και του «φαινομένου» Μισέλ Βιναβέρ, ο οποίος θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή θεατρικούς συγγραφείς της Γαλλίας.

Η οδύσσεια ενός ανέργου, είναι μια πραγματικότητα που στοιχειώνει χιλιάδες οικογένειες στην Ελλάδα. Ποια νέα οπτική μπορεί να  προσφέρει στο κοινό η προσέγγιση του Μισέλ Βιναβέρ στο θεατρικό του «Αναζήτηση εργασίας-έργο σε 30 θραύσματα»;

Ο μέσος Έλληνας - το τραγικότερο θύμα αυτής της ζοφερής πραγματικότητας - βιώνει σήμερα μια κατάσταση για την οποία ίσως δεν ευθύνεται εξ ολοκλήρου. Ωστόσο τώρα πλέον καλείται να πληρώσει με το χειρότερο τρόπο όχι μόνο λάθη άλλων, αλλά και  κάποιες δικές του κακές επιλογές του παρελθόντος.

Κι αν ακόμα είναι πλέον αδύνατο να διορθώσει το παρελθόν του, ωστόσο εξίσου σημαντικό είναι το πώς θα χειριστεί τώρα το εφιαλτικό παρόν. Το αν και σε τι βαθμό θα κληθεί να κάνει «εκπτώσεις» σε όσα αποτελούν γι’ αυτόν αξίες στη ζωή. Να εξαργυρώσει όλα όσα τον κάνουν αληθινό άνθρωπο και πάνω από όλα τον αυτοσεβασμό του και την αξιοπρέπειά του, με το πενιχρό αντάλλαγμα μιας αξιοθρήνητης «βολεμένης» ζωής που δεν του αξίζει.

Στο άκρως επίκαιρο έργο του Βιναβέρ που διαπνέεται από τον επαναστατικό αέρα του Μάη του '68, υπάρχει αυτό ακριβώς το δίλημμα: η ένταξη σε ένα καταναλωτικό κόσμο που «απανθρωπίζει»,  αφού ο μόνος στόχος είναι το κέρδος των λίγων ή η πλήρης ανατροπή που αναπόφευκτα θα φέρει ξεβόλεμα αλλά σίγουρα και ένα δικαιότερο κόσμο, όπου θα αναπνέουν ελεύθερα οι πολλοί.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ο συγγραφέας του θεατρικού «Αναζήτηση εργασίας-έργο σε τριάντα θραύσματα» διέπρεψε ως ο ισχυρός άνδρας της πολυεθνικής Gillette. Μπορείτε να μας τον συστήσετε και να σχολιάσετε, εάν η ιδιότητά του ως πετυχημένου επιχειρηματία, επηρέασε σε κάποιο βαθμό την γραφή του;

Το θέατρο του Μισέλ Βιναβέρ είναι στενά συνδεδεμένο με την ιστορία: με τον πόλεμο της Κορέας, την Αλγερία, την 11η Σεπτεμβρίου. Στα περισσότερα έργα του τοποθετεί τον άνθρωπο σε ένα πεδίο οικονομικών συναλλαγών. Λογικό θα ήταν λοιπόν βιώνοντας από μέσα τη ζωή ενός ανώτατου στελέχους μιας πολυεθνικής εταιρείας, να γνωρίζει απόλυτα τη λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος που ως μοναδικό σκοπό έχει το κέρδος και την εξουσία.

Είναι απίστευτη η κριτική ματιά του συγγραφέα πάνω στη σαδομαζοχιστική διαστροφή που δημιουργεί αυτή η συσσώρευση πλούτου: επιβάλλεται να υπάρχει απόλυτος έλεγχος σε ο, τιδήποτε μπορεί να παρακωλύσει τη λειτουργία αυτού του συστήματος. Ο συγγραφέας εστιάζει στον εφιάλτη του λάθους για αυτό και υπάρχει και η σύνδεση της πολιτικής με τα οικονομικά συμφέροντα ώστε να υπάρχει ο απόλυτος έλεγχος.

Ο Βιναβέρ τέμνει με χειρουργικό ξυράφι τον εγκέφαλο αυτού του άρρωστου κόσμου και μας τον αποκαλύπτει μέσω του μεφιστοφελικού του χαρακτήρα, του Βαλάς, του προσωπάρχη που παίρνει τη συνέντευξη από τον κεντρικό ήρωά του, τον Φαζ.  Η πολύτιμη εμπειρία του συγγραφέα ο οποίος γνωρίζει πραγματικά τα πράγματα από μέσα, η οργανωμένη σκέψη, η ακρίβεια και η δομή του τεχνοκρατικού λόγου που υπάρχουν στο έργο, μάς αποκαλύπτουν έναν οργουελικό, εφιαλτικό κόσμο που ζούμε και σήμερα.

Ποιες ιδιαιτερότητες παρουσιάζει το συγκεκριμένο έργο;

Πρώτα από όλα η αριστουργηματική δομή του στις 30 σύντομες σκηνές του ως θραύσματα του κόσμου του κεντρικού χαρακτήρα, του Φαζ. Ο ρυθμός του καταιγιστικός και απαιτεί την δημιουργική φαντασία του θεατή που συμπληρώνει την ιστορία. Οι τέσσερις ήρωές του βρίσκονται σε τέσσερις παράλληλες πορείες, άλλοτε τεθλασμένες κι άλλοτε αλληλοσυγκρουόμενες, με κάποιες στιγμές τρυφερότητας αλλά και με αρκετές δόσεις υποδόριου χιούμορ, που όμως πνίγεται συχνά στο τέλμα του προσωπικού αδιεξόδου του καθενός.

Με ποιο γνώμονα επιλέξατε το δικό σας σκηνοθετικό μονοπάτι;

Για μένα οδηγός είναι πάντοτε το σύμπαν που προέρχεται από το κείμενο του συγγραφέα. Η σκηνοθεσία με ένα τρόπο έχει ήδη γίνει από τον Βιναβέρ μέσω της ιδιόρρυθμης δομής του κειμένου και του καταιγιστικού του ρυθμού. Η δουλειά μου με τους ηθοποιούς είναι να ζωντανέψουν οι ήρωες και ν' αποκαλύψουμε στο κοινό τη μαγεία αυτού του έργου. Η μετάφραση από τη Δήμητρα Κονδυλάκη έχει μεταφέρει στα ελληνικά με τον πιο εύγλωττο τρόπο το παιχνίδι των λέξεων, συναισθημάτων και των υπερρεαλιστικών λεκτικών παρηχήσεων που υπάρχουν στο λόγο του Βιναβέρ.

Πώς συνδέεται ο δικός σας ρόλος με τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου;

Είναι το πρόσωπο καταλύτης που συνθλίβεται πολλές φορές από τα άλλα τρία. Από τη μια η συζυγική σχέση που έχει διαταραχθεί από τη οικονομική αστάθεια αλλά και από ένα χαμένο παιδί, από την άλλη η επικίνδυνη αναρχικότητα της κόρης του -αν και στο έργο προσωποποιεί την ελπίδα- που δημιουργεί τριβές με τα μέχρι τότε πιστεύω και τις ηθικές αξίες του ήρωα αλλά και η ενδιαφέρουσα παθολογική σχέση πατέρα- κόρης.

Από την άλλη, ο προσωπάρχης που δίνει συνέντευξη εισβάλει αδιάκριτα στον προσωπικό χώρο του κεντρικού ήρωα,  στην οικογένειά του, αλλά ακόμα και στις πιο ενδόμυχες σκέψεις του ήρωα.
 

Τι έχουμε εκχωρήσει στο βωμό της κρίσης;

Δυστυχώς δεν έχουμε δει ακόμα το τέλος αυτής της δύσκολης ιστορίας. Πρώτα από όλα εκχωρήθηκε η δημοκρατία και η ανεξαρτησία μας. Ζούμε μια πραγματικότητα ρευστή και ευμετάβολη, που μέρα με τη μέρα δείχνει την ακόμα σκληρότερη πλευρά της. Αυτή η παρακμή της Δύσης αφορά και εμάς δυστυχώς όσον αναφορά τις  ανθρώπινες αξίες.

Κι αυτή είναι η τραγικότερη συνέπεια αυτής της κατασκευασμένης «κρίσης». Όχι μόνο το οικονομικό κομμάτι  αλλά κυρίως το ηθικό. Είναι αυτός ο νέος ανθρωπισμός που μας ετοιμάζουν, όπως αποκαλύπτεται και στο έργο, που θα πρέπει να μας ανησυχεί. Η ύπνωση του καταναλωτισμού τελείωσε, τώρα υπάρχει το σκλαβοπάζαρο μιας φτιαχτής κρίσης στο όνομα της παγκόσμιας αγοράς, οπότε είναι στο χέρι μας, αν θέλουμε να εξακολουθούμε να αναπνέουμε ελεύθεροι.

Έχετε βιώσει και ο ίδιος κάποια από τα συναισθήματα του Φαζ;

Με ενδιαφέρει μια φράση του Φαζ : «Ίσως έχω μια αντίληψη για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια που δεν συνηθίζεται πια, όμως όχι, δεν θεωρώ τον εαυτό μου εμπόρευμα».

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το γαλλικό θέατρο σιώπησε μετά από σημαντικούς συγγραφείς όπως οι Σαρτρ, Ανούιγ, Καμύ κ.τ.λ. Ποια είναι η δική σας εικόνα;

Μάλλον δεν ακούγεται επαρκώς στην Ελλάδα η φωνή του γαλλικού θεάτρου γενικότερα. Ούτε καν ως προς το κλασικό ρεπερτόριο - με εξαίρεση τον Μολιέρο ίσως. Πόσο μάλλον το σύγχρονο θέατρο. Πέρα από κάποιες λίγες περιπτώσεις συγγραφέων που αποτελούν εξαίρεση στον κανόνα, η Γιασμίνα Ρεζά ας πούμε, το ελληνικό κοινό είναι μάλλον αμύητο στη νέα γαλλική δραματουργία.

Άρα θα ήταν άδικο να της καταλογίσει κανείς αδράνεια και σιωπή. Το ότι η λάμψη ενός Ανούιγ ή ενός Καμύ τους καθιστά σημεία αναφοράς, δε σημαίνει ότι έπαυσε η δημιουργική ορμή σ' αυτή τη χώρα. Αντίθετα - σύμφωνα με τον καθηγητή Δημήτρη Τσατσούλη - το σύγχρονο γαλλικό θέατρο μπορεί να είναι «περισσότερο διανοητικό», όμως είναι σίγουρα σαγηνευτικό.

Τρανό παράδειγμα άλλωστε η περίπτωση του Μισέλ Βιναβέρ: το έργο - γραμμένο το 1971, στον απόηχο του παρισινού Μάη του '68 - δείχνει γραμμένο για την Ελλάδα του σήμερα. Έχει σίγουρα μεγάλο ενδιαφέρον να ανακαλύψει κανείς τους συγγραφείς αυτού του χώρου. Το Γαλλικό Ινστιτούτο με το Φεστιβάλ Σύγχρονου Γαλλικού θεάτρου που πραγματοποιείται στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης συμβάλει τα μέγιστα για αυτό το σκοπό.

Ταυτότητα παράστασης: «Αναζήτηση εργασίας-έργο σε τριάντα θραύσματα» του Μισέλ Βιναβέρ. Μετάφραση: Δήμητρα Κονδυλάκη. Σκηνοθεσία: Θανάσης Σαράντος.
Σκηνικό-κοστούμια: Bασιλική Σύρμα. Επιμέλεια κίνησης: Όλγα Σπυράκη. Επιμέλεια Φωτισμών: Σάββας Σουρμελίδης. Βοηθός Σκηνοθέτη: Έμη Πανουργιά. Ερμηνεύουν  (με αλφαβητική σειρά): Μιράντα Ζησιμοπούλου, Αγγελική  Καρυστινού, Βασίλης Μαργέτης, Θανάσης Σαράντος.

Πληροφορίες: «Αναζήτηση εργασίας-έργο σε τριάντα θραύσματα» στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, 20, 21, 22, 23 Μαϊου, ώρα 21:00. Τιμή εισιτηρίου: 10 ευρώ. Προπώληση εισιτηρίων στα καταστήματα Public.

Μάνια Στάικου